«Ελήλυθεν η Νηστεία η μήτηρ
της σωφροσύνης, η κατήγορος της αμαρτίας και συνήγορος της μετανοίας, η
πολιτεία των Αγγέλων και σωτηρία των ανθρώπων. Οι πιστοί ανακράξωμεν∙ ο Θεός,
ελέησον ημάς» (απόστιχα αίνων Καθαράς Δευτέρας, ιδιόμελον, ήχος πλ. α΄).
(Έφτασε η νηστεία, η μητέρα
της σωφροσύνης, η κατήγορος της αμαρτίας και συνήγορος της μετανοίας, ο τρόπος
ζωής των αγγέλων κι αυτή που οδηγεί στη σωτηρία τους ανθρώπους. Οι πιστοί ας
φωνάξουμε δυνατά: ο Θεός ελέησον ημάς).
Η Εκκλησία μας, από την πρώτη
ημέρα της Μεγάλης Σαρακοστής, επιμένει να μας καθοδηγεί πάνω σ’ αυτό
που σφραγίζει την περίοδο αυτή: τη νηστεία. Και το πρώτο που τονίζει,
προκειμένου να νιώσει κανείς τα ευεργετικά πνευματικά και αιώνια αποτελέσματά
της, είναι ο συνδυασμός της νηστείας με την προσευχή. «Έφτασε η νηστεία», λέει,
οπότε «ας φωνάξουμε στον Θεό μας να μας ελεήσει». Είναι ο συνδυασμός που
υποτάσσει και θηρία, κατά τον λόγο των αγίων αββάδων της ερήμου, διότι η
νηστεία ως εγκράτεια και περιορισμός των ατάκτων ορμών του σώματος αλλά και της
ψυχής, διευκολύνει ιδιαιτέρως τη στροφή προς τον Θεό - απεμπλέκει
τον άνθρωπο από τα γοητευτικά δεσμά της ύλης – συνεπώς κάνει τον άνθρωπο να
στέκει στο σημείο της βασιλικής εξουσίας που ο Θεός απαρχής της Δημιουργίας τού
έδωσε: να άρχει πάνω σε όλα τα στοιχεία της φύσης. Να άρχει και να εξουσιάζει
εννοείται χαρισματικά, που σημαίνει με αγάπη και σεβασμό προς την αδελφή του
λοιπή Δημιουργία.
Είναι ευνόητο βεβαίως ότι ο
υμνογράφος μιλάει πρώτον για την αληθινή διάσταση της νηστείας ως μέσου
πνευματικού και όχι ως μέσου... αδυνατίσματος! – ό,τι θα επισημάνει σε άλλο
σημείο: «αληθής νηστεία η των κακών αλλοτρίωσις, εγκράτεια γλώσσης, θυμού
αποχή, επιθυμιών χωρισμός, καταλαλιάς, ψεύδους και επιορκίας» - και
δεύτερον για την αληθινή και γνήσια προσευχή, τύπος της οποίας είναι η τελωνική
κραυγή: «ο Θεός ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ». Με τους όρους αυτούς
αναδύεται όντως το μεγαλείο της νηστείας της Σαρακοστής με όλα τα θαυμαστά
αποτελέσματά της:
- Είναι αυτή που ισορροπεί
πνευματικά τον άνθρωπο, γιατί του δίνει τη δύναμη να ελέγχει τις φιλήδονες
τάσεις του.
- Είναι αυτή που τον
απομακρύνει από την αμαρτία, γιατί του δημιουργεί τις συνθήκες να υπερβαίνει
τον εγωισμό του, συνεπώς να ζει την αγάπη ως άνοιγμα προς τον Θεό και τον
συνάνθρωπο.
- Είναι αυτή που ωθεί στη
μετάνοια, τον μονόδρομο κατά τον Κύριο που εκβάλλει στη Βασιλεία του Θεού: «μετανοείτε,
ήγγικε γαρ η Βασιλεία των Ουρανών».
- Είναι αυτή πού κάνει τους
πιστούς να είναι άγγελοι ήδη από τούτη τη ζωή, ανοίγοντας έτσι τα μάτια μας
στην εσχατολογική διάστασή της: ο Κύριος είπε ότι στον μέλλοντα αιώνα οι
άνθρωποι «ισάγγελοί εισι».
- Είναι μ’ ένα λόγο αυτή που
φέρνει τον άνθρωπο σε ζωντανή σχέση με τον Θεό, αυτό που ονομάζουμε σωτηρία του
ανθρώπου.
Ας σκεφτούμε: αν κατήγορός μας
ενώπιον του Θεού παραμένει πάντοτε ο πονηρός διάβολος, του οποίου η χαρά κατά
τη Γραφή είναι «να σκοτώνει τους ανθρώπους»: «ανθρωποκτόνος» χαρακτηρίζεται
απαρχής, συνήγορός μας κατά τον θεόπνευστο ύμνο είναι η νηστεία. Για τον
απλούστατο λόγο ότι όπως είπαμε αποκαλύπτει, εφόσον είναι αληθινή, δηλαδή σωστά
εκκλησιαστική, το πού τελικώς είναι στραμμένη η καρδιά μας, συνεπώς ποιος στο
βάθος είναι ο (πραγματικός) Θεός μας. Και ναι! Ή φανερώνουμε με την περιφρόνησή
της - δεν μιλάμε για εκείνους που για λόγους υγείας ή ανωτέρους της
θέλησής τους δεν επιτρέπεται να νηστεύσουν – ότι ο κόσμος αυτός
αποκλειστικά είναι η αγάπη μας, ή αγωνιζόμενοι διακριτικά στον δρόμο της
φανερώνουμε ότι ως αγάπη μας πρώτη θέτουμε Κύριο τον Θεό μας.
Νηστεία: το φίλτρο που δείχνει
ότι οι πνευματικοί μας οφθαλμοί είναι εστιασμένοι στον Χριστό!
