Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΣΥΖΥΓΩΝ (Σκέψεις γιά τήν καλύτερη σχέση μεταξύ τους)

(1) Ἡ κατανόηση ὅτι ὁ πρῶτος σκοπός τοῦ γάμου δέν εἶναι ἡ τεκνοποιΐα, ἀλλά ἡ συμπλήρωση τοῦ ἑνός μέ τόν ἄλλον καί ἡ ἀλληλοβοήθειά τους γιά τήν ἐν Χριστῷ σωτηρία τους. Ὅσο οἱ σύζυγοι κατανοοῦν ὅτι ὁ καθένας εἶναι ἐκεῖ γιά τόν ἄλλον, ὅτι ὁ καθένας συνιστᾶ τήν προτεραιότητα τοῦ ἄλλου, τόσο θά βαθαίνουν τήν ἐπικοινωνία μεταξύ τους καί θά δίνουν τή μεγαλύτερη ὤθηση γιά τήν ὁμαλή πορεία τοῦ παιδιοῦ τους πρός τήν ὡρίμανση. Ὅπως σωστά ἔχει εἰπωθεῖ, τά παιδιά ἀγχώνονται καί πανικοβάλλονται ὅταν νιώθουν ὅτι αὐτά εἶναι τό ἐπίκεντρο τῆς οἰκογένειας. Καί δικαίως: γίνεται ἀνατροπή τῶν προτεραιοτήτων. Τά παιδιά εἶναι ὁ καρπός τῆς ἀγάπης τῶν συζύγων, οἱ γονεῖς  εἶναι ὑποχρεωμένοι νά τά φροντίζουν, νά τά περιποιοῦνται, νά κάνουν τά παιδιά τους νά νιώθουν ἀσφαλῆ μέσα στά πλαίσια τῆς ἀγάπης τους, ἀλλά νά μή τά θεοποιοῦν.  Τυχόν θεοποίησή τους, μέ τήν ἔννοια ὅτι τίθενται στό κέντρο τῆς οἰκογένειας, τά ὁδηγεῖ σέ μιά διπλή ἀντίδραση: ἤ νά κλείνονται στόν ἑαυτό τους ἤ νά ἀποπειρῶνται νά ἐκμεταλλευτοῦν τήν κατάσταση, γινόμενα ἀπαιτητικά καί δύστροπα. Ὅπως ἔλεγε καί ὁ μακαριστός γέροντας Πορφύριος: ῾῾ὅταν τά παιδιά νιώθουν ὅτι πέφτει ἐπάνω τους ἡ ὑπερπροστασία τῶν γονιῶν τους, κάτι παθαίνουν καί ἀντιδρᾶ ἡ ψυχή τους. Γι᾽ αὐτό καί νά ἀγαπᾶτε τά παιδιά σας χωρίς ὑπερβολές. Νά τά περιβάλλετε μέ τήν προσευχή σας καί ἡ προσευχή σας αὐτή θά λειτουργεῖ ὡς ἁπαλό χάδι στίς ψυχές τους᾽᾽.

Καί βεβαίως ὅταν μιλᾶμε γιά ἀλληλοσυμπλήρωση τῶν συζύγων, ἐννοοῦμε τήν ἐπικοινωνία καί τήν ψυχική καί τή σωματική. Δέν εἶναι δυνατόν νά λειτουργεῖ σωστά ἡ ἐπικοινωνία, ὅταν κανείς τραβάει τό δικό του δρόμο ἀδιαφορώντας γιά τό σύντροφο τῆς ζωῆς του. Ὅταν ὁ ἴδιος ὁ Χριστός  μᾶς λέει ὅτι αὐτοί πού ἑνώθηκαν μέ τά δεσμά τοῦ γάμου δέν εἶναι πιά δύο ἄνθρωποι, ἀλλά ῾῾μία σάρξ᾽᾽, ὅταν ὁ ἀπόστολος Παῦλος προτρέπει τό ζευγάρι γιά τήν ὁμαλή του πορεία ῾῾νά μή ἀποστερεῖ ὁ ἕνας τόν ἄλλον, παρά μόνον γιά λίγο καί ἐκ συμφώνου, καί πάλι νά συνέρχεται, ὥστε νά μή τούς πειράζει ὁ διάβολος᾽᾽, ἀπό κεῖ καί πέρα μιά διαφορετική τοποθέτηση, ἔστω καί γιά λόγους θρησκευτικούς, συνιστᾶ παρέκκλιση καί διαστροφή, κι ἴσως φανερώνει καί ψυχικό πρόβλημα.

(2) Ἡ χρήση τοῦ διαλόγου, προκειμένου νά ἐπιλύονται τά διάφορα προβλήματα πού κατ᾽ἀνάγκην ἀναφύονται στήν πορεία μιᾶς οἰκογένειας. Δέν εἶναι δυνατόν αὐτοί πού ἔχουν γίνει ἕνα, πού εἶναι ἑνωμένοι μέ τά δεσμά τῆς ἀγάπης καί ἔχουν ὡς βάση τόν Χριστό, νά μή χρησιμοποιοῦν τό διάλογο μεταξύ τους. ῎Αν κοινωνία μέ τόν Θεό σημαίνει καθημερινή καί συνεχή προσευχή ὡς διάλογο μαζί Του, τότε πῶς εἶναι δυνατόν νά λείπει αὐτός ὁ διάλογος μεταξύ ἐκείνων πού εἰκονίζουν τή σχέση τοῦ Χριστοῦ μέ τόν ἄνθρωπο; Δέν πρέπει νά ξεχνᾶμε ὅτι τό ζευγάρι μέ τήν εὐλογία τοῦ Θεοῦ ὁδηγήθηκε σ᾽ αὐτό τό μεγάλο μυστήριο:  νά εἰκονίζει τόν Χριστό καί τήν ᾽Εκκλησία. ῾῾Τό μυστήριον τοῦτο μέγα ἐστί, ἐγώ δέ λέγω εἰς Χριστόν καί εἰς τήν ᾽Εκκλησίαν᾽᾽. Ὁ διάλογος λοιπόν πρέπει νά λειτουργεῖ σέ καθημερινή βάση. Κι ἐννοοῦμε ὄχι μόνο ἐπικοινωνία μέ τίς λέξεις, ἀλλά καί μέ τήν ὅλη συμπεριφορά μας. Ἕνα βλέμμα στοργῆς, ἕνα χαμόγελο ἀπό καρδιᾶς μεταφέρει νοήματα πολύ περισσότερα κάποιες φορές ἀπό ὅσο κάποιες λέξεις.

Κι εἶναι εὐνόητο ἔτσι ὅτι μιλᾶμε γιά τόν πραγματικό διάλογο, πού βασίζεται στό “ὑποτασσόμενοι ἀλλήλοις ἐν φόβῳ Χριστοῦ”, δηλαδή προϋποθέτει ἰσοτιμία καί ἀμοιβαιότητα στή σχέση τῶν συζύγων. Λόγια τοῦ τύπου ῾ἑἶμαι ἄντρας καί τό κέφι μου θά κάνω καί θά πῶ καί μιά κουβέντα παραπάνω᾽᾽, μπορεῖ νά ἀκούγονται εὐχάριστα ὡς λαϊκά τραγούδια καί μάλιστα ἀπό τούς ἄντρες, ἀλλά δέν πατᾶνε σέ ἔδαφος χριστιανικό. Μή ξεχνᾶμε δύο πράγματα: πρῶτον, ὅτι ὁ Θεός δημιούργησε τή γυναίκα ἀπό τήν πλευρά τοῦ ἄνδρα, πού σημαίνει οὔτε ἀπό τό κεφάλι γιά νά τόν καθοδηγεῖ ἡ γυναίκα ἀλλά οὔτε καί ἀπό τά πόδια γιά νά  ποδοπατᾶ τή γυναίκα του ὁ ἄντρας. ᾽Από τήν πλευρά σημαίνει ἰσότητα, ὅτι βάζει τή γυναίκα, πού ᾽ναι σάρξ ἐκ τῆς σαρκός του καί ὀστοῦν ἀπό τά ὀστᾶ του, δηλαδή ἴδιο ὑλικό, στήν ἴδια θέση. Καί δεύτερον, ὅτι ναί μέν ἡ Γραφή χαρακτηρίζει τόν ἄντρα ὡς κεφαλή τῆς γυναίκας, ἀλλά μέ τήν ἔννοια πού δίνει στόν Χριστό ἔναντι τῆς ᾽Εκκλησίας: Δηλαδή ὡς τοῦ πρώτου στή διακονία καί τήν ὑπηρεσία καί τή θυσία. Διότι ἔτσι ὁ Χριστός εἶναι κεφαλή τῆς ᾽Εκκλησίας. ᾽Από τήν ἄποψη αὐτή ὁ ἄντρας εἶναι κεφαλή τῆς γυναίκας σημαίνει ὅτι πρῶτος αὐτός ὑπηρετεῖ αὐτήν καί τήν οἰκογένειά του, ἕτοιμος νά θυσιασθεῖ πρός χάρη αὐτῆς καί τῶν παιδιῶν του. Μέ τό σκεπτικό αὐτό κατανοεῖ κανείς καί τό διαρκῶς στρεβλούμενο νοηματικά ἁγιογραφικό χωρίο ῾῾ἡ δέ γυνή ἵνα φοβῆται τόν ἄνδρα᾽᾽. Ἡ γυναίκα δηλαδή πού βρίσκεται στό ἐπίκεντρο τῆς καρδιᾶς τοῦ ἄνδρα της καί δέχεται τή στοργική ἀγάπη του πρέπει νά τόν σέβεται.

Ὁ διάλογος λοιπόν, γιά νά ἐπανέλθουμε, εἶναι ἀπό τά πιό καίρια στοιχεῖα στήν ἐπικοινωνία τῶν συζύγων καί λειτουργεῖ θετικά, ὅταν γίνεται μέ τήν προϋπόθεση τῆς ἰσοτιμίας καί τῆς ἐν ἀγάπῃ ἀμοιβαιότητος. ᾽Από τήν ἄλλη, εἶναι δεῖγμα ὡριμότητος καί φυσιολογικῆς εὐφυΐας τοῦ ἀνθρώπου, ἰδίως μέσα στά πλαίσια τῆς συζυγίας, νά ἔχει κατανοήσει τό αὐτονόητο:  ὅτι κανείς, πλήν τοῦ Θεοῦ, δέν εἶναι τέλειος καί ὅτι συνεπῶς ἡ ἄποψη κάποιου  γιά τά πράγματα τοῦ κόσμου τούτου εἶναι πράγματι ἄποψη καί ὄχι θέσφατο. Ὅσο κανείς συνειδητοποιεῖ ὅτι, ὅπως λένε οἱ ἅγιοι πατέρες, ῾῾νόμος τοῦ ἀνθρωπίνου νοῦ εἶναι ἡ πλάνη᾽᾽, τόσο θά μειώνει μέσα του τήν πεποίθηση ὅτι αὐτό πού ἐκεῖνος λέει εἶναι πάντοτε καί τό σωστό. Καί σωστό νά εἶναι αὐτό πού λέει, ἔχει πιθανόν καί ἄλλες διαστάσεις πού τοῦ διαφεύγουν. Συνεπῶς, φράσεις τοῦ τύπου ῾ἁὐτό πού σοῦ λέω ἐγώ, αὐτό εἶναι, καί τέρμα!᾽᾽, ἤ ῾῾τί νά μοῦ πεῖς καί σύ; τί ξέρεις;᾽᾽, ὄχι μόνο δέν εἶναι ἀληθινές, ἀλλά δυστυχῶς ἐκφράζουν ἕναν ἀπύθμενο ἐγωισμό, φανερώνοντας ἄνθρωπο μέ φασιστική νοοτροπία, ἔστω κι ἄν στά λόγια καί στήν ἰδεολογία χαρακτηρίζεται δημοκράτης. ῎Αν δέν εἶσαι δημοκράτης στό σπίτι σου, μέ τή γυναίκα ἤ τόν ἄντρα σου, ἀκόμη καί μέ τά παιδιά σου,  τά ὑπόλοιπα ἠχοῦν ὡς “κύμβαλον ἀλαλάζον”! Καί δημοκράτης ἀληθινός, μέ τήν ἔννοια τοῦ σεβασμοῦ τῆς προσωπικότητος τοῦ ἄλλου καί τῆς ἰσότιμης σχέσης μαζί του εἶναι μόνον ὁ ἀληθινός χριστιανός.

(3) ᾽Ακριβῶς τό τελευταῖο σημεῖο μᾶς ὁδηγεῖ στήν ἐπισήμανση ἑνός τρίτου  παράγοντα, καταλυτικοῦ κυριολεκτικά, γιά νά ὑπάρχει ἀληθινή ἐπικοινωνία μεταξύ τῶν συζύγων, καί ὄχι μόνο. Κι ἴσως ἀξιολογικά εἶναι ὁ πρῶτος παράγων τῆς ἐπικοινωνίας. ᾽Εννοοῦμε τήν προσευχή καί τή μυστηριακή ζωή τῶν συζύγων. Εἶναι ἀξίωμα στήν πνευματική ζωή τῆς ᾽Εκκλησίας ὅτι γιά νά ὑπάρχουν καλές ὁριζόντιες σχέσεις, μέ τούς συνανθρώπους μας δηλαδή, ἀπαιτεῖται νά ὑπάρχουν καλές κάθετες σχέσεις, δηλ. μέ τόν Τριαδικό Θεό. Μόνον ἡ ἐπικοινωνία μέ τόν Θεό, ἡ ἀγάπη πρός Αὐτόν, μπορεῖ νά θεμελιώσει  πραγματικές καί μόνιμες ἀληθινές σχέσεις ἀγάπης καί ἐπικοινωνίας μέ τό συνάνθρωπο. Κι αὐτό ἰσχύει, ὅπως εἴπαμε, πρωτίστως μέσα στήν οἰκογένεια. Καί τονίζουμε τό πρωτίστως, γιατί ἔξω ἀπό τήν οἰκογένεια, μπορεῖ πιθανόν κάποιος γιά πολλούς λόγους, ἴσως καί συμφέροντος, νά κρύβεται καί νά ὑποκρίνεται. Μέσα στήν οἰκογένεια ὅμως, δέν μπορεῖ νά κρυφτεῖ. ᾽Εκεῖ ἀποκαλύπτεται ὁ ἀληθινός ἑαυτός του, κυριολεκτικά ῾ξεγυμνώνεται᾽ ψυχικά, συνεπῶς ἐκεῖ ἀναμετρῶνται οἱ πνευματικές ἀντοχές του καί ἡ γνησιότητα ἤ ὄχι τῆς πίστης του στόν Θεό. Εἶναι παραπάνω λοιπόν ἀπό ἀπαραίτητο τό ζευγάρι νά εἶναι συνδεδεμένο μέ τήν πηγή τῆς ἀγάπης, τόν Θεό, γιά νά μπορεῖ νά διοχετεύει αὐτήν τήν ἀγάπη, ὡς κοινωνία καί ἐπικοινωνία, στή μεταξύ τους σχέση, καί μάλιστα στίς ὧρες τίς κρίσιμες, ἐκεῖ πού πιθανόν ὑπάρξει κάποια ἔνταση λόγω ἀδυναμίας τοῦ ἑνός ἐκ τῶν δύο. Κι αὐτή ἡ σύνδεση ἐπιτυγχάνεται μέ τήν προσευχή κυρίως καί τά μυστήρια τῆς ᾽Εκκλησίας.

Κι ἀξίζει, νομίζουμε, στό συγκεκριμένο σημεῖο νά ὑπενθυμίσουμε ὅτι μόνον μέ αὐτόν τόν τρόπο, τῆς διαρκοῦς σύνδεσης μέ τήν πηγή τῆς ἀγάπης,  ὁ ἄνθρωπος, ὁ σύζυγος ἤ ἡ σύζυγος ἐν προκειμένῳ, μποροῦν νά λειτουργοῦν ὥριμα καί ὄχι ἀντιδραστικά. Τί ἐννοοῦμε; ῞Ωριμος εἶναι ἐκεῖνος πού πορεύεται στή ζωή του βάσει τῆς πίστεώς του καί τῶν δικῶν του ἐπιλογῶν, ἀνεξάρτητα ἀπό τίς προκλήσεις τοῦ περιβάλλοντός του.  ῎Αν ἡ δράση μου, αὐτό πού ἐγώ θέλω νά κάνω, λειτουργεῖ ὡς ἀντίδραση, ὅ,τι δηλαδή μοῦ προκαλεῖ κάποιος ἄλλος, τότε δέν μπορῶ νά χαρακτηριστῶ  ὥριμος. Διότι ἄλλος καθορίζει τή συμπεριφορά μου. Γιατί λέμε ὅτι τά παιδιά καί κυρίως οἱ ἔφηβοι, στήν ἡλικία πού βρίσκονται, συμπεριφέρονται πολλές φορές ἀνώριμα; Διότι συμπεριφέρονται ἀντιδραστικά. Δηλαδή κινοῦνται πολλές φορές ἀνάλογα μέ τίς προκλήσεις  πού τούς δίνονται, ἀπό τούς γονεῖς, ἀπό τούς δασκάλους, ἀπό τό κοινωνικό τους περιβάλλον, καί ὄχι ἀνάλογα πρός αὐτό πού ἐκεῖνοι ἔχουν ὡς σκοπό τῆς ζωῆς τους.  Λοιπόν, ἡ σύνδεση μέ τόν Θεό, μέ τήν προσευχή καί τά μυστήρια τῆς ᾽Εκκλησίας, μᾶς κάνει νά εἴμαστε σταθεροί στίς ἐπιλογές μας καί νά ἐπιμένουμε στό θέλημα τοῦ Θεοῦ, πού εἶναι πάντοτε ἀγάπη, ἀνεξάρτητα ἀπό ὅποιες ἀντίξοες συνθῆκες. Ἡ κοινωνία καί ἐπικοινωνία λοιπόν τῶν συζύγων ἐπιτυγχάνεται, ὅταν ἔστω ὁ ἕνας ἀπό τούς δύο συζύγους παραμένει σταθερός σ᾽ αὐτό πού ζητάει ὁ Θεός. Παραμένει δηλ. στήν ὡριμότητα τῆς ὀρθῆς συμπεριφορᾶς καί ὄχι στήν ἀνωριμότητα τῆς ἀντίδρασης.

(4) ᾽Εδῶ μπαίνει καί ἡ παράμετρος πού λέγεται πνευματικός. Οἱ σύζυγοι πού εἶναι χριστιανοί ὁπωσδήποτε θά ἔχουν τόν πνευματικό τους. Δέν ὑπάρχει χριστιανική ζωή χωρίς τή βοήθεια τοῦ πνευματικοῦ, γιά ὅλους βεβαίως τούς χριστιανούς καί ὄχι μόνο τούς συζύγους. Καί τό ἐπισημαίνουμε, καί λόγω τῆς μικρῆς ἐμπειρίας μας, ἀλλά καί ὅσων ἀναφέρουν ἐπ᾽ αὐτοῦ οἱ ἅγιοί μας. Δέν εἶναι τυχαῖο γιά παράδειγμα ὅτι ὁ σύγχρονος ἅγιος γέροντας Παΐσιος ἔλεγε σέ ἀνάλογο προβληματισμό: ῾῾Τά ζευγάρια ἔχουν γιά τά σημαντικά προβλήματά τους τόν πνευματικό᾽᾽. ᾽Εννοώντας ὅτι ἐκεῖ πού παρουσιάζεται δυσαρμονία στήν ὅποια ἐπικοινωνία τῶν συζύγων ἤ καί μέ τά παιδιά τους, μποροῦν νά ζητοῦν τή συμβουλή τοῦ πνευματικοῦ τους. Πάντοτε ἕνας τρίτος ἄνθρωπος πού ἀπολαμβάνει τήν ἐμπιστοσύνη μιᾶς οἰκογένειας μπορεῖ νά βοηθήσει σέ κάποιες κρίσιμες καταστάσεις. Καί σημειώνουμε μέ ἔμφαση τίς λέξεις ῾σημαντικά᾽ καί ῾῾κρίσιμα᾽᾽ προβλήματα, γιατί δέν εἶναι πρέπον ἐκεῖ πού καλοῦνται οἱ σύζυγοι καί γονεῖς νά ἐπιλύσουν μόνοι τους τά προβλήματα πού κατ᾽ἀνάγκην θά ἀναφανοῦν σέ μιά σχέση καί μιά οἰκογένεια, νά προστρέχουν στόν πνευματικό.

(5) Κάτι παρόμοιο, σέ πιό περιορισμένη ἀσφαλῶς κλίμακα καί μέ ἄλλες προϋποθέσεις, μπορεῖ νά λειτουργεῖ καί στό ρόλο τῶν φίλων στό θέμα τῆς ἐπικοινωνίας. Οἱ φίλοι, πού εἶναι καλό νά ἔχει μιά οἰκογένεια, - ἰσχύει, νομίζουμε, ὅ,τι καί σέ ἀτομικό ἐπίπεδο: οἱ φίλοι βοηθοῦν στήν ψυχική ἐξισορρόπηση τοῦ ἀνθρώπου - κυρίως φίλοι μέ δική τους καί ἐκεῖνοι οἰκογένεια, μέ τήν προϋπόθεση ὅτι ἐμφοροῦνται καί αὐτοί μέ τίς ἴδιες ἀρχές καί ἀξίες, μποροῦν νά βοηθοῦν στήν ἐπικοινωνία τῶν συζύγων καί νά συμπαραστέκονται σέ κάποια δύσκολη στιγμή. Διότι εἴπαμε ἕνας τρίτος, μέ καθαρό μάτι καί κυρίως χωρίς νά ἐμπλέκεται στίς ἐντάσεις μιᾶς σχέσεως μπορεῖ νά δώσει μιά συμβουλή καί νά ἀποφορτίσει μιά ἄσχημη συναισθηματικά κατάσταση.