ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΝΕΟΦΑΝΕΙΣ ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΡΑΦΑΗΛ, ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΙ ΕΙΡΗΝΗ, ΟΙ ΕΝ ΘΕΡΜΗ ΤΗΣ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ

«Οι Άγιοι Ραφαήλ, Νικόλαος και Ειρήνη συγκαταλέγονται στη χορεία των Νεοφανών Αγίων και μάλιστα εκείνων που μαρτύρησαν σχεδόν αμέσως μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως. Σχετικά με τον βίο τους γνωρίζουμε λίγα πράγματα. Οι πρώτες πληροφορίες για την ύπαρξη των Αγίων ιστορούνται με θαυματουργικό και αποκαλυπτικό τρόπο από το έτος 1959 μ.Χ. Από μία ανασκαφή που έγινε στη Θερμή της Λέσβου, ανακαλύφθηκε ο τάφος ενός αγνώστου προσώπου, που όπως αποκαλύφθηκε σε συνεχή οράματα, ανήκε στον Άγιο Ιερομάρτυρα Ραφαήλ, ο οποίος μαρτύρησε μαζί με τον Άγιο Οσιομάρτυρα Νικόλαο και την Αγία Ειρήνη. Ο τάφος και το λείψανο του Αγίου Νικολάου ανακαλύφθηκε στις 13 Ιουνίου 1960 μ.Χ.

Ο Άγιος Ραφαήλ καταγόταν από τους Μύλους της Ιθάκης και γεννήθηκε το έτος 1410 μ.Χ. Το κοσμικό του όνομα ήταν Γεώργιος Λάσκαρης ή Λασκαρίδης και ο πατέρας του ονομαζόταν Διονύσιος. Πριν γίνει κληρικός είχε σταδιοδρομήσει στο βυζαντινό στρατό και έφθασε μάλιστα σε μεγάλο βαθμό. Σε ηλικία τριάντα πέντε ετών γνώρισε ένα ασκητικό και σεβάσμιο γέροντα, τον Ιωάννη, ο οποίος τον προσείλκυσε στην εν Χριστώ ζωή. Κάποια Χριστούγεννα ο γέροντας κατέβηκε από τον τόπο της ασκήσεώς του, για να εξομολογήσει και να κοινωνήσει τους στρατιώτες και κήρυξε τον λόγο του Θεού. Τότε ο αξιωματικός Γεώργιος, όταν ο γέροντας κατέβηκε πάλι τα Θεοφάνεια, αποχαιρέτισε τους στρατιώτες και τον ακολούθησε.

Μετά την κουρά του σε μοναχό, χειροτονήθηκε πρεσβύτερος, αλλά τιμήθηκε και με το οφίκιο του αρχιμανδρίτη και του πρωτοσύγκελου. Μαζί δε με τις άλλες αποκαλύψεις, ο Άγιος Ραφαήλ αποκάλυψε ότι απεστάλη από τον Οικουμενικό Πατριάρχη στην Εσπερία, στην πόλη της Γαλλίας που ονομάζεται Μορλαί, για να εκπληρώσει την εντολή που του ανατέθηκε. Το γεγονός αυτό έλαβε χώρα λίγο πριν από την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως. Ακόμη απεκάλυψε ότι κήρυξε τον λόγο του Ευαγγελίου στην Αθήνα, στο λόφο που είναι το μνημείο του Φιλοπάππου.

Λίγα χρόνια πριν από την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, περί το έτος 1450 μ.Χ., ο Άγιος βρέθηκε μετά από περιπλανήσεις στην περιοχή της Μακεδονίας και μόναζε εκεί.

Κοντά στον Άγιο Ραφαήλ βρισκόταν εκείνο το διάστημα ο Άγιος Νικόλαος ως υποτακτικός. Ο Νικόλαος εκάρη μοναχός και στη συνέχεια χειροτονήθηκε διάκονος. Θεωρείται Θεσσαλονικεύς στην καταγωγή, αν και αναφέρεται ότι γεννήθηκε στους Ράγους της Μηδίας της Μικράς Ασίας. Ωστόσο μεγάλωσε και ανδρώθηκε στη Θεσσαλονίκη.

Μόλις έπεσε η Κωνσταντινούπολη στα χέρια των Τούρκων, οι οποίοι εισέβαλαν ορμητικά στη Θράκη και καταλύθηκε οριστικά η βυζαντινή αυτοκρατορία, ο φόβος για γενικούς διωγμούς κατά των Χριστιανών στάθηκε ως αφορμή να καταφύγει ο Άγιος Ραφαήλ με την συνοδεία του από το λιμάνι της Αλεξανδρουπόλεως, στη Μυτιλήνη. Εκεί εγκαταστάθηκε μαζί με άλλους μοναχούς στην παλαιά μονή του Γενεσίου της Θεοτόκου, η οποία στο παρελθόν ήταν γυναικεία και ήταν χτισμένη στο λόφο Καρυές, κοντά στο χωριό Θέρμη. Ηγούμενος της μονής εξελέγη στην συνέχεια ο Άγιος Ραφαήλ.

Έπειτα από μερικά χρόνια, το έτος 1463 μ.Χ., η Λέσβος έπεσε στα χέρια των Τούρκων, οι οποίοι σε μια επιδρομή τους στο μοναστήρι, συνέλαβαν τον Άγιο Ραφαήλ και τον Άγιο Νικόλαο, τη Μεγάλη Πέμπτη του ιδίου έτους. Ακολούθησαν σκληρά και ανηλεή βασανιστήρια και ο Άγιος Ραφαήλ μαρτύρησε διά σφαγής με πολύ σκληρό τρόπο. Τον έσυραν βιαίως τραβώντας τον από τα μαλλιά και την γενειάδα, τον κρέμασαν από ένα δένδρο, τον χτύπησαν βάναυσα, τον τρύπησαν με τα πολεμικά τους όργανα, αφού προηγουμένως τα πυράκτωσαν σε δυνατή φωτιά και τελικά τον έσφαξαν πριονίζοντάς τον από το στόμα.

Σε μερικές εμφανίσεις του ο Άγιος Ραφαήλ φαίνεται να συνοδεύεται από πολλούς, δορυφορούμενους τρόπον τινά, οι οποίοι διάνυσαν πριν από αυτόν τον ασκητικό βίο στη μονή των Καρυών, όπως είπε σε εκείνους που τα έβλεπαν αυτά. Αποκάλυψε επίσης, ότι η μονή αυτή, η οποία είναι γυναικεία, υπέστη επιδρομή από τους αιμοχαρείς πειρατές κατά το έτος 1235 μ.Χ. Κατά την επιδρομή εκείνη αγωνίσθηκε μαζί με τις άλλες μοναχές τον υπέρ του Χριστού καλό αγώνα η καταγόμενη από την Πελοπόννησο ηγουμένη Ολυμπία και η αδελφή της Ευφροσύνη. Η Ολυμπία τελειώθηκε αθλητικώς στις 11 Μαΐου του έτους 1235 μ.Χ., εμφανίσθηκε δε μαζί με τον μεγάλο και θαυματουργό Άγιο Ραφαήλ.

Ο Άγιος Νικόλαος πέθανε μετά από βασανισμούς, από ανακοπή καρδιάς, δεμένος σε ένα δένδρο.

Μαζί με τους Αγίους συνάθλησε και η μόλις δώδεκα χρονών νεάνιδα Ειρήνη, θυγατέρα του Βασιλείου, προεστού της Θέρμης, η οποία και εμφανίζεται μαζί τους. Αυτή μαρτύρησε ως εξής: Οι ασεβείς αλλόθρησκοι της απέκοψαν το ένα χέρι και ακολούθως την έβαλαν σε ένα πιθάρι και κατέκαυσαν την αγνή αυτή παρθένο, υπό τα βλέμματα των δύστυχων γονέων της, οι οποίοι και θρηνούσαν γοερά για τον φρικτό θάνατο του παιδιού τους.

Με τους Αγίους συνεμαρτύρησαν ο μνημονευθείς πατέρας της Αγίας Ειρήνης, Βασίλειος, η σύζυγός του Μαρία, το μόλις πέντε ετών παιδί τους Ραφαήλ, η ανεψιά τους Ελένη, ο δάσκαλος Θεόδωρος και ο ιατρός Αλέξανδρος, των οποίων τα οστά βρέθηκαν κοντά στους τάφους των Αγίων, μέσα σε ξεχωριστούς τάφους. Το μαρτύριό τους συνέβη την Τρίτη της Διακαινησίμου, στις 9 Απριλίου του έτους 1463 μ.Χ.

Έπειτα από θαυματουργικές υποδείξεις των Αγίων Ραφαήλ, Νικολάου και Ειρήνης, έγινε γνωστή η ύπαρξη των λειψάνων τους και υποδείχθηκαν τα σημεία όπου βρίσκονταν οι τάφοι τους».

(Από το ιστολόγιο «ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΣΥΝΑΞΑΡΙΣΤΗΣ)

Οι άγιοι νεοφανείς μάρτυρες του Κυρίου που εορτάζουμε σήμερα, Ραφαήλ, Νικόλαος και Ειρήνη, δεν είναι οι μόνοι που «ανακαλύφθηκαν»  από  όραμα που επέτρεψε ο Θεός σε ευλαβείς πιστούς. Έχουμε πλήθος άλλων αγίων που οι τάφοι τους με τα λείψανά τους, οι κάρες τους ή διάφορες εικόνες τους ήταν κρυμμένα καί «κρίμασιν οἶς οἶδε Κύριος» σε κάποια εποχή ήρθαν στην επιφάνεια, προκειμένου να τιμώνται από το χριστεπώνυμο πλήρωμα της Εκκλησίας. Να μνημονεύσουμε ως απλά παραδείγματα την κάρα του τρισμεγίστου Ιωάννου του Προδρόμου και Βαπτιστού (που τρεις φορές μάλιστα εορτάζουμε την εύρεση της κεφαλής του) ή τίς πάμπολλες εικόνες της Παναγίας μας, την Παναγία την  Πορταῒτισσα, την Παναγία την Τρυπητή κ.ἄ. Λοιπόν, μέσα σ’ αυτό το πλήθος των ευρεθέντων αγίων με τα λείψανά τους εντάσσονται και οι σήμερον εορταζόμενοι άγιοι. Κατά τον μακαριστό όσιο πια Γεράσιμο Μικραγιαννανίτη, τόν ποιητή της ακολουθίας τους, ο Χριστός «ἐξ ἐγκάτων τῆς γῆς ἐφανέρωσε» τους αγίους, «εἰς στήριγμα τῶν πιστῶν» (στιχηρό εσπερινού). Και τους φανέρωσε «με πολλές οράσεις και ενύπνια» (στιχηρό)  των ίδιων των αγίων, ώστε να μην υπάρχει καμία αμφιβολία περί της αλήθειας των λόγων τους. 

Κι είναι σημαντική η παρατήρηση του αγίου υμνογράφου, διότι η Εκκλησία μας κατά πάγια συνήθειά της στέκεται με μεγάλη επιφύλαξη απέναντι σε οράματα, σε όνειρα σε ό,τι θαυμαστό και αποκαλυπτικό μπορεί κανείς να πει ότι του συνέβη, με το δεδομένο ότι υπάρχει και δρα ο Πονηρός διάβολος που χρησιμοποιεί τα μέσα αυτά προκειμένου να πλανήσει τους ανθρώπους. Όταν όμως ένα όραμα ή ένα όνειρο, σχετιζόμενο με αγίους, επαναλαμβάνεται πολλές φορές και μάλιστα σε πολλούς ανθρώπους, τότε εκεί η Εκκλησία μας έρχεται και εν Πνεύματι επιβεβαιώνει διακριτικά την αλήθεια του, αλήθεια που στα μετέπειτα χρόνια διατρανώνεται πλήρως συνήθως από τα πολλά θαύματα που επιτρέπει ο Θεός να διενεργούνται από τους αγίους ή από την αγιασμένη ευρεθείσα εικόνα. Κατά τον όσιο Γεράσιμο «για λόγους που δεν γνωρίζουμε, οι άγιοι ήταν κρυμμένοι στη γη για πάρα πολλά χρόνια, τώρα όμως έγιναν γνωστοί, γεμάτοι από ουράνια δόξα, γεμάτοι από φως και χάρη Θεού, κάνοντας παράδοξα θαυμαστά σημεία» (Δοξαστικό εσπερινού). Και προβαίνει σε μία σπουδαία εκτίμηση: η φανέρωση των αγίων μαρτύρων στον λόφο των Καρυών της νήσου Λέσβου, σαν να είναι ο λόφος μία «άλλη Σιών» (αίνοι), αποτελεί  «βροντή της δόξας του Θεού που αποκαλύπτει με τον λόγο Του το μυστήριο του θείου Του θελήματος». Με ποιό σκοπό; «Να εξαγγελθούν με λόγια και θαύματα τα μεγαλεία της ευσεβούς πίστεώς μας, ώστε να δοξαστεί ο Χριστός και να στηριχτούν και να εδραιωθούν στην πίστη οι χριστιανοί» (λιτή).  (Το θαύμα, πράγματι, στην Εκκλησία μας λειτουργεί με τον τρόπο που αποκάλυψε ο ίδιος ο Κύριος: ως ενίσχυση της πίστης των ανθρώπων και όχι ως αιτία για να πιστέψουν αυτοί. Αποτελεί δηλαδή έκφραση της στοργής και της αγάπης Του προς τους ανθρώπους και όχι βιασμό της ελευθερίας τους, όπως θα συνέβαινε αν θαυματουργούσε γ ι α   ν α  πιστέψουν).  Κι ακόμη, προχωρεί περισσότερο ο εκκλησιαστικός ποιητής, ερμηνεύοντας και τον αναστάσιμο χρόνο που συνέβη το μαρτύριο των αγίων : «Φανερώθηκαν οι άγιοι μετά από πολυχρόνια κατάκρυψη, σαν να βγήκαν από ουράνια άδυτα, αποδεικνύοντας τα αγαθά της Αναστάσεως του Κυρίου» (λιτή), αλλά και «προφανερώνοντας σε όλους τη θεία δόξα της μελλοντικής για όλους αναστάσεως» (ὠδή α΄).  

Ο όσιος υμνογράφος Γεράσιμος μέσα στο ίδιο αναστάσιμο σκεπτικό (Τρίτη της Διακαινησίμου) του μαρτυρίου τους προβαίνει συνειρμικά και στην εξής σύνδεση (Δοξαστικό των αποστίχων εσπερινού): «Σαν μιμητές του πάθους του Σωτήρος Χριστού άγιοι μάρτυρες, δείχνετε με τη φανέρωσή σας και τη λάμψη της Αναστάσεώς Του. Διότι όπως Εκείνος αναστήθηκε και εμφανίστηκε  στις σεμνές μυροφόρες, έτσι κι εσείς: εμπιστευτήκατε το μυστήριο της όρασής σας σε πιστές γυναίκες, αναγγέλλοντας δυνατά σ’ αυτές τη φανέρωση των κρυμμένων πραγμάτων». Και παρομοίως στα καθίσματα του όρθρου: «Ευσεβείς γυναίκες, όπως πριν οι Μυροφόρες, ένιωσαν θάμβος καθώς είδαν την εμφάνισή σας, θεόφρονα Ραφαήλ και μακάριε Νικόλαε». 

Ο ποιητής κινείται βεβαίως μέσα στη βαθειά πίστη της Εκκλησίας, για την οποία ό,τι θαυμαστό συμβαίνει σε ένα μέλος αυτής μπορεί να συμβεί και στα άλλα μέλη, όταν υπάρχουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις. Μας προτρέπει λοιπόν, σαν να είναι το πιο απλό πράγμα, «να προστρέξουμε κι εμείς στον λόφο των Καρυών, προκειμένου να δούμε την άρρητη δόξα των Μαρτύρων, εκεί που φανερώθηκαν δηλαδή οι άγιοι» (ὠδή γ΄). (Διότι προφανώς οι άγιοι είναι ζωντανοί και ως μέλη όπως εμείς του ίδιου Σώματος Χριστού μπορούν να φανερωθούν σε όλους). Με μία όμως προϋπόθεση: Να έχει κανείς καθαρές τις αισθήσεις της ψυχής και του σώματος. «Ας καθαρίσουμε τις αισθήσεις μας και ας δούμε τη θειότατη όψη του θεοφόρου Ραφαήλ, και μαζί του του Νικολάου και της Ειρήνης. Διότι φανερώνονται στους πιστούς, ενεργώντας θαυμαστά πράγματα» (ὠδή α΄) - ο ποιητής, ακολουθώντας κατά πόδας τον εκκλησιαστικό υμνογράφο του κανόνα της αγίας Αναστάσεως του Κυρίου, τονίζει το κοινώς γνωστό στην πνευματική ζωή της Εκκλησίας: χωρίς κάθαρση της καρδιάς δεν μπορεί κανείς να νιώσει τίποτε από τον απόλυτα άγιο και καθαρό Θεό. «Μακάριοι οἱ καθαροί τῆ καρδίᾳ ὅτι αὐτοί τόν Θεόν ὄψονται» (ὁ Κύριος). 

Ας επιτραπεί να σημειώσουμε ακροθιγώς και δύο ακόμη πράγματα από την ακολουθία: Το πρώτο∙ οι άγιοι αγωνίστηκαν τον μαρτυρικό αγώνα της πίστεως στον Χριστό με μία ψυχή – η σύνδεσή τους με τον Κύριο λόγω της σφοδρής και «ἀρραγούς» αγάπης τους προς Αυτόν (ωδή ς΄) τούς ἔδενε ψυχικά και μεταξύ τους. Διότι αυτό είναι το κύριο γνώρισμα όλων των αγίων: η ενότητα Χριστού και ανθρώπων, κατά το «ἵνα πάντες ἕν ὦσιν» του οράματος του Κυρίου για όλην την ανθρωπότητα∙ χωρίς την ενότητα αυτή και το μαρτύριο ακόμη για τον Χριστό λειτουργεί με αρνητικό τρόπο! «Αυτοί λοιπόν, καθώς αγωνίστηκαν με μία ψυχή, υπέμειναν χάριν του Χριστού τα αθλήματα των παθημάτων, γι’ αυτό και αξίως δοξάστηκαν στους ουρανούς» (Δοξαστικό εσπερινού). Το δεύτερο∙ η ενότητά τους αυτή, με τον Κύριο και μεταξύ τους, καθοδηγείτο και σφυρηλατείτο από τον Γέροντά τους, τον ιερομόναχο Ραφαήλ. Ο άγιος Ραφαήλ ήταν ο «παιδοτρίβης καί ἀλείπτης», ο προπονητής τους κατά κάποιον τρόπο, που τους οδηγούσε «πρός θείας ἐπιδόσεις» και έδινε φτερά στο φρόνημά τους, όχι τόσο με τα λόγια του, αλλά κυρίως με το παράδειγμά του. Το παράδειγμα είναι εκείνο που μιλάει στην καρδιά και μαγνητίζει τον άνθρωπο στην πορεία του Χριστού. Με τα ίδια τα λόγια του αγίου υμνογράφου στο ωραιότατο τροπάριο της Λιτής σε ήχο δ΄: «Σαν κήρυκας της αρετής και προπονητής και γυμναστής, Ραφαήλ ιερότατε, με το δικό σου υπόδειγμα έδωσες φτερά για θείες επιδόσεις στο φρόνημα των συμμαρτύρων σου, ώστε να πεθάνουν για χάρη του Χριστού. Διότι ο σεπτός διάκονος Νικόλαος, (δικός σου μαθητής και συμμοναστής), αγωνίστηκε στο μαρτυρικό στάδιο, όπως και η όμορφη κόρη Ειρήνη σαν ευωδιαστό θυμίαμα οδηγήθηκε στον Χριστό παραδομένη στη φωτιά για χάρη Του. Λοιπόν ως προεξάρχων και αρχηγός αυτών, μεγαλοπρεπώς δοξάστηκες και φανέρωσες ήδη στον κόσμο και τη δική σου δόξα». 

Τέτοια χάρη και δόξα που έχουν οι άγιοι, χάρη και δόξα αγάπης, είναι δεδομένο ότι τη σκορπούν σε καθένα που τους προσεγγίζει με πίστη και ευλάβεια. Κι αυτό σημαίνει «λήψη δύναμης και στην ψυχή και στο σώμα» (ωδή δ΄), ιδίως για τους «δεινῶς ἀσθενοῦντας». Γιατί είναι αλήθεια: «ο ιερός Ραφαήλ είναι σοφός ιατρός για όλους, όπως πράγματι φάνηκε, προσφέροντας τις θεραπείες και τις ιάσεις» (ωδή η΄).