Ο ΑΓΙΟΣ ΝΕΟΣ ΙΕΡΟΜΑΡΤΥΣ ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΦΑΝΑΡΙΟΥ ΚΑΙ ΝΕΟΧΩΡΙΟΥ Ο ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΟΣ

«῾Ως φαεινόν σε φωστῆρα, Πάτερ Σεραφείμ, γινώσκομεν καί ἱεράρχην θεῖον τῆς σεπτῆς ᾽Εκκλησίας».

 Τρεῖς πολύ μεγάλες προσωπικότητες ἑορτάζει σήμερα ἡ ᾽Εκκλησία μας. Τρεῖς ἁγίους πού ὁ καθένας σφράγισε θά λέγαμε τήν ἐποχή του εἴτε μέ τή θεολογική του προσφορά εἴτε μέ τήν ἁγιασμένη βιοτή καί τό μαρτύριό του: τόν ἅγιο ᾽Ιωάννη Δαμασκηνό, τόν θεολόγο τῶν εἰκόνων, αὐτόν πάνω στόν ὁποῖο βασίστηκε καί ἡ Ζ´ Οἰκουμενική Σύνοδος γιά νά δώσει ἀπάντηση στήν αἵρεση τῆς εἰκονομαχίας· τήν ἁγία μεγαλομάρτυρα Βαρβάρα πού ἡ ὁμολογία τῆς πίστεώς της στόν Κύριο ᾽Ιησοῦ Χριστό προκάλεσε καί τόν ἴδιο τόν πατέρα της, ἀπό τό μιαρό χέρι τοῦ ὁποίου ἔφυγε μαρτυρικά ἀπό τή ζωή αὐτή· τόν ἅγιο ἱερομάρτυρα καί θαυματουργό Σεραφείμ, ἀρχιεπίσκοπο Φαναρίου καί Νεοχωρίου, τό ῾καύχημα τῶν μαρτύρων καί τῶν ἱεραρχῶν᾽ κατά τόν ὑμνογράφο τῆς ᾽Εκκλησίας μας.  Στόν τελευταῖο ἰδιαιτέρως θά ἐπικεντρώσουμε σήμερα τήν προσοχή μας, αὐτός θά εἶναι τό ἀντικείμενο τῆς ταπεινῆς ὁμιλίας μας.

 1. Δέν θά ποῦμε δικά μας στοχαστικά λόγια πάνω στόν ἅγιο ἱερομάρτυρα. Θεωροῦμε πιό ἐνδιαφέρον, πιό ἐπωφελές καί πιό  ἐκκλησιαστικό ἴσως νά ἀκολουθήσουμε τά βήματα τοῦ καλοῦ ὑμνογράφου του, ἱερομονάχου ᾽Αναστασίου τοῦ Γορδίου, ὁ ὁποῖος μέ τήν ἔμπνευση καί τή χαριτόβρυτη γραφίδα του μᾶς δίνει τήν ὅραση τοῦ βάθους τῆς ζωῆς τοῦ ἁγίου καί ὅσο ζοῦσε στή στρατευόμενη τοῦ κόσμου τούτου ᾽Εκκλησία, ἀλλά καί στή δόξα τοῦ Οὐρανοῦ.

Ποιά εἶναι ἡ εἰκόνα πού μᾶς παρουσιάζει γιά τόν ἅγιο Σεραφείμ ὁ ὑμνογράφος; Θά εἴμαστε κατ᾽ ἀνάγκην πολύ ἐπιλεκτικοί: ῾Ο ἅγιος εἶναι τριπλά στεφανωμένος ἀπό τόν Κύριο, στό ἅρμα τοῦ ὁποίου ἐντάχτηκε κι αὐτός μαζί μέ τό πλῆθος τῶν ἄλλων ἁγίων καί μέ τό ὁποῖο ὁ Κύριος περιπολεῖ τόν κόσμο γιά τή σωτηρία τοῦ κόσμου (Δοξαστικό τῶν αἴνων). Ποιό τό τριπλό στεφάνι του; (α) τό στεφάνι τῆς ἀσκητικῆς κατά Χριστόν διαγωγῆς του, (β) τό στεφάνι τῆς ἱερωσύνης του, (γ) τό στεφάνι τοῦ μαρτυρίου τοῦ αἵματός του. Μέσα σ᾽ αὐτό τό στεφάνωμα βρίσκεται ὅλη ἡ ὀμορφιά τῆς ζωῆς τοῦ ἁγίου. Κατά πῶς τό λέει μάλιστα ὁ ἴδιος ὁ ὑμνογράφος: ῾᾽Απέκτησες τήν ὀμορφιά τοῦ Θεοῦ μέ τούς ἀσκητικούς σου κόπους καί χρίστηκες μέ τό ἱερατικό χρίσμα, γι᾽ αὐτό καί ἀναδείχτηκες δοχεῖο τῆς ὑπέρφωτης ἁγίας Τριάδος, χάριν τῆς ὁποίας ἔχυσες καί τό αἷμα σου πρόθυμα, πανσέβαστε Σεραφείμ. Γι᾽ αὐτόν τόν λόγο καί ἔλαβες ἀπό αὐτήν τρίπλοκο τό ἀμαράντινο στεφάνι καί ἔχεις παρρησία  νά πρεσβεύεις ὑπέρ ἡμῶν πού τιμοῦμε τήν ἀεισέβαστη μνήμη σου᾽ (Δοξαστικό μικροῦ ἑσπερινοῦ).

Πράγματι, τά στοιχεῖα τῆς ζωῆς του ἐπιβεβαιώνουν ἀπολύτως τά τρία στεφάνια του:

(α) ὁ ἅγιος ῾ἀφιερωμένος στόν Θεό ἀπό βρέφους σάν ἄλλος προφήτης  Σαμουήλ᾽ (ὠδή δ´) γεννήθηκε στό χωριό Μπαιζήλα τῆς Θεσσαλικῆς γῆς, ἀπό γονεῖς εὐσεβεῖς καί ἐναρέτους, τόν Σωφρόνιο καί τή Μαρία, οἱ ὁποῖοι ὄχι μόνον φρόντισαν νά τόν μορφώσουν μέ τή θύραθεν λεγόμενη παιδεία, ἀλλά κυρίως μέ τήν ἐκκλησιαστική. Τά γράμματα τοῦ Θεοῦ μάλιστα τόσο πολύ κατάνυξαν τήν ἁγνή καρδιά τοῦ μικροῦ παιδιοῦ, ὥστε θέλησε νά ἀφιερωθεῖ πλήρως στό Θεό, γενόμενος μοναχός στό μοναστήρι τῆς Θεοτόκου ῾Κρύα Πηγή᾽. ᾽Εκεῖ κατεξοχήν φάνηκε ἡ ἀσκητική του ἔφεση καί διαγωγή: ἀποδύθηκε σέ μεγάλους ἀγῶνες, οἱ ὁποῖοι συγκεφαλαιώνονταν σέ ὅ,τι ὑποσχέθηκε κατά τή μοναχική του κουρά: νά ζήσει δηλαδή ἐν παρθενίᾳ, ἐν ἀκτημοσύνῃ καί κυρίως ἐν ὑπακοῇ. ῞Ο,τι μέ ἄλλα λόγια ζοῦσε καί πρό τῆς ἐντάξεώς του στό μοναστήρι, τό ἴδιο, ἀλλά σέ πολλαπλάσιο βαθμό, τό ἔκανε πράξη ζωῆς μέσα σέ αὐτό. Τό ἀποτέλεσμα ἦταν ἀναμενόμενο καί προφανές: καθάρισε ὅσο ἦταν ἀνθρωπίνως δυνατό τόν νοῦ καί τήν καρδιά του, καθιστάμενος ἔτσι ῾σκεῦος τοῦ ἁγίου Πνεύματος᾽ (στιχηρό προσόμοιο ἑσπερινοῦ) - ὁπότε ῾ἀνῆλθε στό ῎Ορος τῆς ἀληθινῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ καί ἄστραψε στήν καρδιά του τό προαιώνιο φῶς ᾽Εκείνου᾽ (ὠδή α´).

(β) ῾Η λάμψη τῆς ζωῆς του δέν ἔμεινε κρυφή. ῾Η ᾽Εκκλησία μας διά τῶν ὀργάνων της ἐπεσήμανε τόν θησαυρό τῆς καρδιᾶς τοῦ ἁγίου καί τόν κάλεσε στό ὑπερμέγιστο ἀξίωμα τῆς ἱερωσύνης καί τῆς ἀρχιερωσύνης, καθιστώντας τον ποιμένα τῆς ἐπαρχίας Φαναρίου καί Νεοχωρίου. Γιατί στεφανώθηκε ὅμως ἀπό τόν Κύριο καί ὡς ἱεράρχης; Διότι ἀφενός συνέχισε τήν ἴδια ἀσκητική ζωή καί ὡς ἀρχιερέας, ἀφετέρου ἀναλώθηκε ἐν ἀγάπῃ στή διακονία τοῦ ποιμνίου του. ῾Ο ὑμνογράφος του δέν παύει νά τονίζει τόν ἐν χάριτι πλούσιο λόγο τοῦ ἁγίου, μέ τόν ὁποῖο ἄρδευε στίς δύσκολες ἡμέρες πού ζοῦσαν ὅλοι τότε τίς ψυχές τῶν πιστῶν του, ὅπως καί τήν ἀδιάκοπη ὑπηρεσία ἀγάπης πού τούς πρόσφερε. ῏Ηταν ῾ὁ ποιμήν ὁ καλός᾽ πού ῾τήν ψυχήν του ἔθετο ὑπέρ τῶν προβάτων᾽, κατά τόν λόγο τοῦ Κυρίου. ῾Μέ τά νάματα τῶν δογμάτων τοῦ Χριστοῦ, ἱερομάρτυς Σεραφείμ, ἄρδευσες ὅλη τήν ποίμνη σου, καί ἔσπειρες σ᾽ αὐτήν τόν ἔνθεο σπόρο, ἐνῶ μέ τά χρώματα τῶν ἀρετῶν τήν ἐλάμπρυνες᾽ (ὠδή η´).

᾽Εκεῖ ὅμως πού ἔνιωθε ὁ ἅγιος ὅτι πραγματοποιεῖ τό χάρισμα τῆς ἱερωσύνης του καί καταξιώνεται ὡς χριστιανός καί ἄνθρωπος ἦταν ὅταν τελοῦσε τή θεία λειτουργία. Ποτέ δέν σταμάτησε νά λειτουργεῖ καί νά προσφέρει τήν ἀναίμακτη λατρεία, μέχρις ὅτου καί ὁ ἴδιος ἔγινε θῦμα, προσφερόμενο στόν Θεό διά τοῦ μαρτυρίου του, συνεχίζοντας συνεπῶς μέ ἄλλον τρόπο τή λατρευτική του ἀναφορά στόν Κύριο καί προεκτείνοντάς την καί μετά τόν θάνατό του ἐνώπιον τοῦ Θείου θυσιαστηρίου. ῾Η ὑμνολογία τῆς ᾽Εκκλησίας μας ἐπ᾽ αὐτοῦ εἶναι σαφής: ῾῾Υπῆρξες ὑπηρέτης τῶν Μυστηρίου τοῦ Θεοῦ καί οἰκονόμος τῆς χάριτος τοῦ ἁγίου Πνεύματος, ἱερομάρτυς τοῦ Χριστοῦ Σεραφείμ. Διότι πολλές φορές ἱερουργώντας τελοῦσες τήν ἀναίμακτη θυσία κι ἀκόμη πρόσφερες τόν ἑαυτό σου στόν Θεό σάν καθαρή προσφορά μέ τό νά  γίνεις  θῦμα καί θύτης᾽ (λιτή). 

(γ) Κι ἀκριβῶς τό τελευταῖο τοῦτο ἐξηγεῖ καί τό στεφάνι τοῦ μαρτυρίου του. ῾Ο ἄγιος ἑτοιμασμένος σχεδόν ῾ἐκ κοιλίας μητρός᾽ ἐπιθυμοῦσε νά δώσει καί τή ζωή του γιά τόν Κύριο. ῞Ο,τι ἦταν καί εἶναι φοβερό καί ἀπευκταῖο γιά τούς πολλούς: ὁ ἴδιος ὁ θάνατος, ἦταν ἐπιθυμητό καί ἀφορμή χαρᾶς γιά ἐκεῖνον. ῎Οχι γιά λόγους ἀσφαλῶς ἀπελπισίας, ὄχι γιά λόγους κατάθλιψης, ἀλλά γιά λόγους ἀγάπης πρός τόν Χριστό. Αὐτό δέν λέει καί ὁ ἀπόστολος Παῦλος, φανερώνοντας τή χάρη πού εἶχε, ὅτι ῾ἔχω τήν ἐπιθυμίαν εἰς τό ἀναλῦσαι καί σύν Χριστῷ εἶναι᾽; Αὐτό δέν θέτει καί ὡς ὅριο ἁγιότητος ὁ μέγας ᾽Ιωάννης τῆς Κλίμακος, ὅταν σημειώνει ὅτι ῾ὁ ἀληθινός ἅγιος ἐπιθυμεῖ καθ᾽ ἡμέραν τόν θάνατον᾽; ῾Ο ἅγιος Σεραφείμ λοιπόν δέν τρόμαζε μπροστά στόν θάνατο. Τόν θεωροῦσε γέφυρα πού θά τόν φέρει μία ὥρα γρηγορότερα στόν ἀγαπημένο του Κύριο, ἀποδεικνύοντας ἔμπρακτα συνεπῶς ὅτι τό κέντρο βάρους τῆς ζωῆς του ἦταν ᾽Εκεῖνος.  Γι᾽ αὐτό καί ὅταν ἦλθε αὐτή ἡ ὥρα, μέ τρόπο πράγματι ἀπάνθρωπα σκληρό ἀπό τούς δαιμονοκίνητους ᾽Αγαρηνούς, ἀναγάλλιασε ἡ ψυχή του. Μέ δραματική ἔνταση καί λυρισμό ὑψηλό, πού θυμίζει τίς ἐπιστολές τοῦ μεγάλου ἀποστολικοῦ Πατέρα ἁγίου ᾽Ιγνατίου τοῦ θεοφόρου καθώς ὁδηγεῖτο στό μαρτύριο,  ὁ ἐκκλησιαστικός ποιητής ἀναφέρει γιά τόν ἅγιο Σεραφείμ: ῾ὅταν πάρθηκε ἡ ἀπόφαση γιά θάνατο ἐναντίον σου ἀπό τόν πρόεδρο τῆς πλάνης, Πάτερ Σεραφείμ, ἐσύ μέ χαρά ἔλεγες στούς ἀπίστους: τί ἀργοπορεῖτε, ἄφρονες, προκειμένου νά μέ ὁδηγήσετε πράγματι στόν Κύριο σάν θύμα καί καθαρή θυσία; Βιάζομαι νά φθάσω στόν Οὐρανό, γιά νά δοξάσω μαζί μέ τούς ἀγγέλους τόν Λόγο τοῦ Θεοῦ μαζί μέ τόν Πατέρα καί τό ῞Αγιον Πνεῦμα᾽ (στιχηρό προσόμοιο ἑσπερινοῦ).

Μέ ψεύτικες κατηγορίες, ὅτι δηλαδή συμμετεῖχε στίς ἐπαναστατικές ἐνέργειες τοῦ Λαρίσης Διονυσίου κατά τῶν Τούρκων, τόν κτύπησαν βάναυσα, τοῦ ἔκοψαν τή μύτη σέ λεπτά κομμάτια, κοκκινίζοντας ἀπό τό αἷμα του τόν γύρω του χῶρο, τόν ἔκλεισαν στή φυλακή ἀφήνοντάς τον ἄσιτο καί χωρίς νερό. Κι ὅταν τόν ἔβγαλαν μετά ἀπό ἡμέρες, πιστεύοντας ὅτι τό φρόνημά του θά εἶχε καμφθεῖ, βρέθηκαν στήν πιό μεγάλη ἔκπληξη: ὁ ἅγιος ἦταν περισσότερο θαρραλέος, περισσότερο ἀποφασισμένος ἀπό πρίν, μέ διάθεση νά τούς μεταστρέψει στήν πίστη τοῦ Χριστοῦ τήν ἀληθινή. ῾Η στάση του βεβαίως αὐτή ἐξῆψε πιό πολύ τήν ὀργή τῶν κριτῶν καί τυράννων του: διέταξαν νά ἁπλωθεῖ τό σῶμα του ἀπό τίς ἄκρες τῶν χεριῶν καί τῶν ποδιῶν του, νά τοῦ βάλουν στήν κοιλιά τεράστιο βάρος, νά τοῦ ξεσκίσουν τίς σάρκες καί νά τοῦ δώσουν νά πιεῖ μίγμα ἀπό νερό, ξύδι καί ἄμμο. Κι ὅταν ἐκεῖνος ἀντί νά λυγίσει γιγάντωσε καί θέριεψε μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ καί τούς προκαλοῦσε λέγοντας νά συνεχίσουν τήν προσφορά τῆς θυσίας του, δέχτηκε τό τελικό καί ἀποφασιστικό κτύπημα: τόν ἀνασκολοπισμό του, τό σούβλισμά του, μέ τό ὁποῖο καί ἄφησε τήν τελευταία του πνοή ἐπί τῆς γῆς.

Τόν ἄφησαν ἔτσι ἐκτεθειμένο, ὁπότε καί τοῦ ἔκοψαν τήν τιμία κεφαλή, τήν ὁποία μαζί μέ ἄλλες ἄλλων μαρτύρων ἐπιδείκνυαν στούς ὑπόδουλους πρός ἐκφοβισμό. Καί ὤ τοῦ θαύματος! ῾Αλιεῖς τή νύκτα ἔβλεπαν πύρινο στύλο ἐπί τῆς κεφαλῆς τοῦ ἁγίου (ὠδή ζ´), ἡ ὁποία μάλιστα  ἀπό τή θέση τοῦ πρός δυσμάς προσανατολισμοῦ της ἄλλαζε θέση, στρεφομένη πρός ᾽Ανατολάς (ὠδή ε´). Τό θαῦμα ἦταν προφανές. ᾽Εν τέλει κάποιοι ἔκλεψαν τήν κάρα του καί τήν πούλησαν στό μοναστήρι του τῆς ῾Κρύας Πηγῆς᾽ Θεοτόκου, πού ἔκτοτε, κατά τόν συναξαριστή, τήν κατέχει ὡς τόν ἀνεκτίμητο θησαυρό του.

2. Τριπλός στέφανος λοιπόν γιά τόν ἅγιο ἱερομάρτυρα. Κι εἶναι ἀκριβῶς τοῦτο πού ἐξηγεῖ καί τή μεγάλη θέση του στή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. ῾Συμβασιλεύει τῷ Χριστῷ᾽ ὁ ἅγιος, καί πάλι κατά τόν ὑμνογράφο του (λιτή), γενόμενος ἴδιος Σεραφείμ. ῾Παίζει᾽ κατά κάποιο τρόπο ὁ ἐκκλησιαστικός ποιητής μέ τό ὄνομα τοῦ ἁγίου, γιά νά δηλώσει ἀκριβῶς ὅτι ὁ ἅγιος ἔγινε αὐτό πού σημαίνει τό ὄνομά του: θρόνος Κυρίου μέ διαρκή τή δοξολογία τοῦ ἁγίου ὀνόματός Του. Οἱ στίχοι στό συναξάρι του εἶναι ἀποκαλυπτικοί: ῾῎Εφυγε ἀπό τή γῆ πρός τόν Οὐρανό ὁ Σεραφείμ, γιά νά γίνει σάν τά Σεραφείμ: θρόνος Κυρίου'.

᾽Αλλά τό τριπλό στεφάνωμά του ἐξηγεῖ ἐπίσης καί τή δύναμη τῆς θαυματουργίας του. ῾Ο ἅγιος γενόμενος φανέρωση τοῦ Θεοῦ στόν κόσμο, ὕπαρξη διάφανη πού ἐξακτινώνει τό φῶς τοῦ Θεοῦ, μεταφέρει ἀενάως τή δύναμη τῆς ἐνεργείας ᾽Εκείνου. Δέν ὑπάρχει ἄνθρωπος πού νά τόν ἐπικαλεῖται καί νά μή βλέπει τή θαυμαστή παρουσία του. ῾Η παρρησία τοῦ ἁγίου ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ παρρησία τῶν μεγάλων ἁγίων μαρτύρων πού ξέρουμε, σάν τῶν ἁγίων Γεωργίου, Δημητρίου, Βαρβάρας, Παρασκευῆς. Καί δέν ἐνεργεῖ ἀσφαλῶς ἡ χάρη τοῦ ἁγίου μέ θαυμαστό τρόπο μόνο στούς κατοίκους τῆς πατρίδος του καί τῆς ἐπισκοπῆς του, ἀλλά σέ ὅλη τήν ῾Ελλάδα καί σέ ὅλον τόν κόσμο. ᾽Αρκεῖ κανείς νά τόν ἐπικαλεστεῖ ἐν πίστει. ῾῾Ο λαός τῶν ᾽Αγράφων καί ὅλη ἡ ῾Ελλάδα καυχῶνται, διότι ἄπειρες φορές λυτρώθηκαν ἀπό τό κακό' (λιτή). ῾Κανείς δέν ὑπάρχει πού δέν λαμβάνει γρήγορα ἀπό τόν ἅγιο Σεραφείμ τήν ἴαση καί τῆς ψυχῆς καί τοῦ σώματος᾽ (ὠδή α´).

᾽Εκεῖ ὅμως πού ἀποκορυφώνεται κατά τόν ὑμνογράφο μας ἡ θαυματουργία τοῦ ἁγίου εἶναι μέ ὅ,τι προσφέρει ἡ τιμία κάρα του. Κατεξοχήν αὐτή ἔγινε ἡ πηγή τῶν ἰάσεων, τρόπον τινά μία νέα κολυμβήθρα Σιλωάμ, ὄντως ἰατρεῖο καί θεραπευτήριο μέγιστο, ἡ ὁποία σώζει μέν ἀπό τίς διάφορες παθήσεις, κυρίως ὅμως ἀπό τίς λοιμικές νόσους, ἐνῶ λειτουργεῖ παράλληλα ὡς ἀνάχωμα γιά τήν πλανεμένη πίστη τῶν ᾽Αγαρηνῶν. ῾Σεραφείμ παμμακάριστε, ἀνυμνοῦμε μέ εὐσέβεια τήν πανένδοξη καί θεόστεπτη κάρα σου, τήν ὁποία ἔδωσες σέ ἐμᾶς τά παιδιά σου γιά τήν ἴαση τῶν δεινῶν μας παθῶν, ἐξαιρέτως ὅμως, ῞Αγιε, γιά τήν ἐκδίωξη τῆς φοβερῆς καί πολύφθορης λοιμικῆς νόσου᾽ (στιχηρό ἑσπερινοῦ). 

3. Τί ἦταν ἐκεῖνο πού ὑπῆρξε ἡ αἰτία ὅλης αὐτῆς τῆς θαυμαστῆς πορείας τοῦ ἁγίου καί ὅλων τῶν θαυμασίων πού ἐνεργεῖ; Ποιά ἡ θεμελιακή δύναμη, χωρίς τήν ὁποία δέν θά γινόταν τίποτε στή ζωή του καί θά περνοῦσε κι αὐτός ἀπαρατήρητος σάν ἕνας ἀπό τούς πολλούς τοῦ κόσμου τούτου; Τίποτε περισσότερο ἀπό αὐτό πού ἐπισημαίνουμε στή ζωή ὅλων τῶν ἁγίων καί συνεπῶν πιστῶν ἀνά τούς αἰῶνας: ἡ θερμή πίστη του καί ἀγάπη του πρός τόν Κύριο ᾽Ιησοῦ Χριστό. ῎Αν ὁ ἅγιος Σεραφείμ ἅγιασε, ἄν στεφανώθηκε ἀπό τόν Θεό τόσο πολύ, ἄν μύρια θαύματα ἔγιναν καί γίνονται μέ τήν ἐπίκληση τοῦ ὀνόματός του, ἄν ἄντεξε βεβαίως στά τόσα μαρτύρια χωρίς καθόλου νά δυσανασχετήσει ἀπέναντι στούς δημίους του, πολλῷ δέ μᾶλλον νά τούς μισήσει καί στό παραμικρό - εἶναι συγκινητική ἡ ἀναφορά τοῦ ὑμνογράφου στό σημεῖο αὐτό ὅτι ὁ ἅγιος ὁδηγεῖτο στό μαρτύριο σάν τόν Χριστό, σάν ἀρνί ἄκακο καί σιωπηλό δηλαδή (κάθισμα ὄρθρου) - ἦταν γιατί ἀκριβῶς ἡ καρδιά του ἦταν πυρωμένη ἀπό τήν πίστη καί τήν ἀγάπη ᾽Εκείνου, ὁ ῾Οποῖος πρῶτος τόν ἀγάπησε καί τοῦ ἔδωσε τή χάρη τῆς ἀντίστοιχης μέ Αὐτόν ἀγάπης. ῾Σεραφείμ, τό σόν αἷμα ἔχυσας θερμῶς δι᾽ ἀγάπην τοῦ Χριστοῦ, διό καί νῦν δοξάζει σε᾽ (στιχηρά ἑσπερινοῦ). 

4. Δέν θέλουμε νά μακρηγορήσουμε. ᾽Αλλά δέν εἶναι δυνατόν νά ἔλθει κανείς σ᾽ ἐπαφή μέ τή φωτεινή καί ὑψηλή καί μαρτυρική ζωή τοῦ ἁγίου καί νά μή κατανυχθεῖ στήν καρδιά καί νά μή προκληθεῖ νά κάνει ἕνα ἀπό τά δύο πού λέει γιά παρόμοιες περιπτώσεις ὁ ἅγιος ᾽Ιωάννης τῆς Κλίμακος:

Πρῶτον· ἤ νά φύγει πληγωμένος μ᾽ ἕνα βέλος στήν καρδιά, ὥστε στό μέτρο τοῦ δυνατοῦ νά κάνει στή δική του ζωή τά ἀντίστοιχα μέ τόν ἅγιο, δηλαδή:

- νά γιγαντώσει τήν πίστη του καί τήν ὁμολογιακή τῆς πίστεως αὐτῆς διάθεσή του, εἰδικά σήμερα πού ἡ πίστη τοῦ Χριστοῦ προκαλεῖται γιά μία ἀκόμη φορά καί ἀμφισβητεῖται ἀπό σύγχρονους νέους ῾᾽Αγαρηνούς᾽, οἱ ὁποῖοι νομίζουν ὅτι αὐτοί συνιστοῦν τούς κυριάρχους τῆς ζωῆς (τό παράδειγμα μάλιστα τοῦ ἁγίου δείχνει ὅτι ὅσο αὐτοί βάλλουν κατά τῆς πίστεως τόσο αὐτή θεριεύει καί μεγαλουργεῖ, σάν τήν κάρα τοῦ ἁγίου πού ἀποκοπεῖσα κατέφερε ἀποφασιστικό πλῆγμα κατά τῆς κεφαλῆς τοῦ ἰοβόλου δράκοντος διαβόλου (λιτή))·

- έπειτα· εἴτε κληρικός εἶναι κανείς εἴτε λαϊκός πιστός νά νιώσει ὅτι τό μεγαλεῖο τῆς πίστεώς μας βρίσκεται κατεξοχήν στό μυστήριο τῆς Θείας Λειτουργίας, κατά τό παράδειγμα καί πάλι τοῦ ἁγίου, ὁ ὁποῖος πρόσφερε ἀδιάκοπα ὅσο ζοῦσε τήν ἀναίμακτη θυσία στόν Τριαδικό Θεό καί συνέχισε νά τήν προσφέρει μέ τήν προσφορά τοῦ αἵματός του, εὑρισκόμενος πιά ὡς λειτουργός ἐνώπιον τοῦ ὑπερουρανίου θυσιαστηρίου, πού σημαίνει ὅτι στή λειτουργική ζωή τῆς ᾽Εκκλησίας μας βρίσκουμε τόν ἀληθινό ἑαυτό μας·

- κι ἀκόμη· νά συναισθανθοῦμε ὅτι πηγή τῶν πάντων στήν πνευματική ζωή εἶναι ἡ ἀγάπη πρός τόν Χριστό, πού ἐκδηλώνεται ὡς ἀγάπη πρός τόν συνάνθρωπο καί προϋποθέτει ζωή ἄσκησης καί ἐγκρατείας, ὥστε ὁ νοῦς καί οἱ αἰσθήσεις μας νά καθαρθοῦν μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ, νά φωτιστοῦν ἀπό αὐτήν καί, ἄν ἐπιτρέψει ᾽Εκεῖνος, νά φτάσουν νά ψηλαφήσουν ἔστω καί ἐπ᾽ ἐλάχιστον τή χαρισματική θέωσή μας.

Δεύτερον, ἄν δέν μπορεῖ κανείς λόγω ἀδυναμίας ἤ φόβου νά φύγει μέ τό βέλος αὐτό τοῦ ἐνθουσιασμοῦ ὥστε νά ἀποδυθεῖ σ᾽ ἕναν τέτοιο σωτήριο ἀγώνα γιά τόν ἴδιο καί τούς συνανθρώπους του σάν τόν ἅγιο Σεραφείμ, τουλάχιστον νά σκύψει τό κεφάλι ἐν μετανοία, νά ὁμολογήσει τήν πνευματική του ἔνδεια, νά ταπεινωθεῖ ἐκζητώντας τό ἔλεος τοῦ Κυρίου. Κι ἴσως τότε γίνει ἵλεως καί γι᾽ αὐτόν ὁ Κύριος, λέει ὁ ἅγιος ᾽Ιωάννης ὁ Σιναΐτης, γιά νά μή ποῦμε ὅτι θά φτάσει καί τόν πρῶτο.

Εἴτε πάντως στή μία εἴτε στήν ἄλλη περίπτωση ὁ ἅγιος ἐνεργεῖ χαρισματικά: συνιστᾶ ὅριο πάνω στό ὁποῖο κρίνεται ἡ ζωή καί ἡ συνείδησή μας. Κι αὐτό τελικῶς ἴσως εἶναι καί τό νόημα τῆς ἑορτῆς τοῦ ἁγίου Σεραφείμ καί ὅλων τῶν ἁγίων. ῾Τιμή μάρτυρος, μίμησις μάρτυρος᾽ δέν λέει καί τό πατερικό λόγιο;

 Τιμώντας τόν ἅγιο δέν προσθέτουμε ἀπολύτως τίποτε στή δική του χάρη καί δόξα. ᾽Εμεῖς ἀντιθέτως στόν βαθμό πού τόν τιμοῦμε αὐξανόμαστε πνευματικά καί ὡραϊζόμαστε ψυχικά. ῞Οπως σημειώνει κι ὁ ποιητής ὑμνογράφος: ῾Οἱ πολύφωνες γλῶσσες τῶν ρητόρων ἄς κινηθοῦν πρός δοξολογία τοῦ μάρτυρα, ὄχι γιά νά προσθέσουν κάτι στή δόξα του, ἀλλά γιά νά καλλωπιστοῦν ἐκεῖνοι μέ τή δοξολογία του᾽ (ὠδή στ´). Κι αὐτό συμβαίνει διότι ἡ δοξολογική ἀναφορά μας στόν ἅγιο ἀποτελεῖ τελικῶς ἀναφορά καί δοξολογία τοῦ ἴδιου τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ μας, τοῦ χορηγοῦ κάθε καλοῦ καί ἀγαθοῦ.

῎Ας εὐχηθοῦμε ὁ ἅγιος ἱερομάρτυς Σεραφείμ, ἀρχιεπίσκοπος Φαναρίου καί Νεοχωρίου ὁ θαυματουργός, νά εἶναι πάντοτε θερμός πρεσβευτής μας στόν Κύριο, προκειμένου νά μᾶς δίδει τή χάρη νά ἀκολουθοῦμε τά μαρτυρικά βήματά του, βήματα βεβαίως τοῦ ἴδιου τοῦ ἐν σαρκί φανερωθέντος Θεοῦ μας.

Η ΑΓΙΑ ΜΕΓΑΛΟΜΑΡΤΥΣ ΒΑΡΒΑΡΑ

Τό συναξάρι τῆς ἁγίας προκαλεῖ σέ κάθε καλοπροαίρετο χριστιανό κλίμα μεγάλης κατάνυξης ἀλλά καί κύματα χαρᾶς καί ἀγαλλίασης, γιατί φανερώνει τήν ψυχική δύναμη πού παίρνει ὁ ἄνθρωπος ὅταν πιστέψει στόν Χριστό καί θελήσει μέ ἐπίγνωση νά ἀκολουθήσει τά χνάρια Του.

           1. Σύντομο συναξάρι τῆς ἁγίας.

 «Η αγία Βαρβάρα ζούσε επί Μαξιμιανού, του βασιλιά του ανατολικού ρωμαϊκού κράτους (285-305), κόρη κάποιου ειδωλολάτρη Διοσκόρου, ο οποίος την φύλασσε  σε υψηλό πύργο, λόγω της ανθηρής σωματικής ωραιότητάς της. Το γεγονός ότι ήταν κόρη που σεβόταν τον Χριστό δεν άργησε να έλθει σε γνώση του πατέρα της. Έμαθε δηλαδή τα σχετικά με την πίστη της, όταν ανοικοδομούσε λουτρό. Κι ενώ αυτός είπε να φτιάξουν δύο παράθυρα σ’ αυτό, η Βαρβάρα έδωσε εντολή να φτιάξουν τρία. Κι όταν την ρώτησε το γιατί, είπε «για να είναι επ’ ονόματι του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος». Μόλις άκουσε την απάντησή της εκείνος, αμέσως όρμησε εναντίον της για να τη σκοτώσει με το ίδιο του το ξίφος. Ξέφυγε όμως η Βαρβάρα και εισήλθε μέσα σε πέτρα που άνοιξε στα δύο. Την καταδίωξε όμως ο πατέρας της και την βρήκε, οπότε την άρπαξε από τα μαλλιά και την παρέδωσε στον ηγεμόνα της χώρας. Μπροστά σ’  αυτόν η αγία ομολόγησε τον Χριστό και καθύβρισε τα είδωλα, με αποτέλεσμα να κτυπηθεί σκληρά, να ξυστούν οι σάρκες της, να κατακαούν οι πλευρές της και να κτυπηθεί το κεφάλι της με σιδερένιες σφαίρες. Έπειτα την περιέφεραν στην πόλη γυμνή, την ξανακτύπησαν, μέχρις ότου δέχτηκε το διά ξίφους τέλος από τον πατέρα της που την σκότωσε με τα ίδια του τα χέρια. Αυτός λέγεται ότι μετά τη σφαγή της, κατεβαίνοντας από το βουνό, κτυπήθηκε από κεραυνό και ξεψύχησε».

2. Σχόλια σέ ἐπιμέρους στοιχεῖα τῆς ζωῆς της.

(α) Ἡ θρησκεία τῶν εἰδώλων τοῦ πατέρα της Διοσκόρου.

(i) Εἶναι καλό νά ὑπενθυμίσουμε ὅτι ὁ Χριστός ἦλθε στόν κόσμο  γιά νά καταργήσει τίς θρησκεῖες, φανερώνοντας τήν ἀληθινή εἰκόνα τοῦ Θεοῦ. Κι αὐτό γιατί  οἱ θρησκεῖες ἀποτελοῦν τό μεταπτωτικό γεγονός τῆς ἀναζήτησης τοῦ Θεοῦ - ὁ ἄνθρωπος ψάχνει τόν Θεό, τόν Ὁποῖο ὅμως δέν βρίσκει, λόγω τοῦ φράγματος τῆς ἁμαρτίας. Συνεπῶς οἱ θρησκεῖες ἐκφράζουν τήν ἀλλοιωμένη εἰκόνα περί Θεοῦ ἤ περί Θεῶν τοῦ πεσμένου στήν ἁμαρτία κόσμου, συνιστοῦν εἴδωλα-κατασκευάσματα τοῦ μυαλοῦ τῶν ἀνθρώπων. Κατά τήν Ἁγία Γραφή συνιστοῦν τό «τίποτε ἤ τά κρυμμένα δαιμόνια». Καί κάνει ἐντύπωση ὅτι αὐτή εἶναι ἀκριβῶς καί ἡ θεώρηση τῆς ἁγίας Βαρβάρας, ὅταν ὁδηγήθηκε ἐνώπιον τοῦ ἐπάρχου Μαρκιανοῦ γιά νά ἀπολογηθεῖ, ὅπως τά καταθέτει ὁ ἅγιος Συμεών ὁ Μεταφραστής: «Ἐγώ προσφέρω θυσία αἰνέσεως στόν Θεό μου, ὁ Ὁποῖος δημιούργησε τόν οὐρανό καί τή γῆ καί ὅλα ὅσα εἶναι σ’ αὐτά. Περί τῶν ψεύτικων δέ καί ἀνύπαρκτων θεῶν σου ἔχει λεχθεῖ ἀπό τόν Δαβίδ, ὕστερα ἀπό φωτισμό πού ἔλαβε ἀπό τό Ἅγιον Πνεῦμα, ὅτι τά εἴδωλα πού λατρεύουν οἱ ἐθνικοί εἶναι ἀπό ἀργυρό (ἀσήμι) καί χρυσάφι, καί κατασκευασμένα ἀπό χέρια ἀνθρώπων» καί ὅτι ὅλοι οἱ θεοί τῶν εἰδωλολατρικῶν λαῶν εἶναι δαιμόνια, ἀνύπαρκτοι, πλάσματα τῆς φαντασίας καί ἐπινοήματα τοῦ διαβόλου»(13). Συμφωνῶ δέ καί ἐγώ μέ τήν ἄποψη καί ὁμολογῶ ρητά καί κατηγορηματικά ὅτι ἡ ἐλπίδα ἡ στηριζόμενη στούς ψεύτικους καί ἀνύπαρκτους αὐτούς θεούς εἶναι κενή καί μάταιη». Γι’ αὐτό καί κύριο γνώρισμα οἱ θρησκεῖες ἔχουν τόν φόβο - ὁ Θεός ὡς Πατέρας ὄχι μόνον δέν ὑφίσταται, ἀλλά τοῦτο θεωρεῖται καί βλασφημία!

(ii) Ὅταν ἀλλοιώνεται ὅμως ἡ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, ἀλλοιώνεται καί ὁ ἴδιος ὁ ἄνθρωπος καί ὅλες οἱ σχέσεις του. Ὁ ἄνθρωπος δέν μπορεῖ νά ζήσει ἐν ἀγάπῃ, πετρώνει ἡ καρδιά του, ἐνῶ τό πονηρό περιεχόμενο τῆς καρδιᾶς του αὐτῆς ἐκφράζεται ὡς ἐναντίωση καί ἔχθρα ἀπέναντι στόν συνάνθρωπο καί σέ κάθε τι πού ἀνήκει στόν Θεό. Καί νά, ἡ στάση τοῦ εἰδωλάτρη Διοσκόρου ἀπέναντι στήν ἴδια τήν κόρη του: ὄχι μόνον δέν σέβεται τίς ἀπόψεις της, τήν ἐλευθερία της, ὄχι μόνο δέν ὑπάρχει τό φυσικό φίλτρο τοῦ γονιοῦ, ἀλλά καταλαμβάνεται ἀπό μίσος τέτοιο, πού τελικά εἶναι ἐκεῖνος πού τήν καταδιώκει, τήν καταγγέλλει, τέλος τήν ἀποκεφαλίζει. (Καί πρέπει νά προσέξουμε ἰδιαιτέρως κι ἐμεῖς οἱ χριστιανοί, γιατί μερικές φορές κάνουμε τήν πίστη μας ἰδεολογία, πού θά πεῖ ὅτι χάνουμε τό οὐσιαστικότερο στοιχεῖο της, τήν ἀγάπη, ὁπότε ὁ φανατισμός γίνεται τό δαιμονικό πιά κυριαρχικό στοιχεῖο τῆς πίστης μας. Ὁ Χριστός καθόρισε ὡς τό μόνο γνώρισμα τῆς μαθητείας μας πρός Αὐτόν τήν ἀγάπη. «Ἐν τούτῳ γνώσονται πάντες ὅτι ἐμοί μαθηταί ἐστε, ἐάν ἀγάπην ἔχητε ἐν ἀλλήλοις». Βγάλε τήν ἀγάπη δηλαδή ἀπό τή χριστιανική πίστη, σταματᾶ αὐτομάτως νά εἶναι καί χριστιανική. Καί δυστυχῶς σ’ ἕνα μεγάλο ποσοστό τοῦτο ἔχει γίνει καθεστώς. Φανατιζόμαστε ὡς χριστιανοί, πιστεύοντας ὅτι ἔτσι ἀπονέμουμε λατρεία στόν Θεό. Πῶς; Ἕτοιμοι νά κατασπαράξουμε τόν συνάνθρωπό μας, ἔστω καί τόν διαφορετικό ἀπό ἐμᾶς στήν πίστη καί τή ζωή του). Γι’ αὐτό καί πρέπει νά προσέχουμε πάντοτε τήν ὀρθότητα τῆς πίστης μας νά τήν ἔχουμε πάντοτε συνδυασμένη μέ τήν ὀρθότητα τῆς πράξης μας. Ὀρθοδοξία καί ὀρθοπραξία πού τονίζουν πάντοτε οἱ ἅγιοι Πατέρες μας. Ἡ ὀρθή πίστη πού μετουσιώνεται σέ ἔμπρακτη ἀγάπη πρός τόν συνάνθρωπο καί πρός ὅλα τά πλάσματα τοῦ Θεοῦ.

(β) Ἡ πίστη τῆς ἁγίας Βαρβάρας ὡς ἀγάπη πρός τόν Χριστό ὑπέρ πᾶν ἄλλο.

Με την αγία Βαρβάρα -  μάλλον και με αυτήν -  πραγματοποιείται ο λόγος του Κυρίου: «ὁ φιλῶν πατέρα ἤ μητέρα… ὑπέρ ἐμέ οὐκ ἔστι μου ἄξιος». Ο Κύριος δηλαδή ζητά την αγάπη του ανθρώπου υπεράνω όλων των επιγείων αγαπών, έστω κι αν πρόκειται για τους γονείς, για τα τέκνα, για τον ή την σύζυγο, για τον ίδιο τον εαυτό μας. Όχι διότι απορρίπτει την αγάπη προς αυτούς – τούτο θα ήταν οξύμωρο, αφού  ο Ίδιος έχει νομοθετήσει την αγάπη προς όλους, και μάλιστα προς τους γονείς – αλλά διότι η αγάπη προς Εκείνον, η αγάπη δηλαδή προς τον Θεό, αν δεν είναι υπεράνω όλων, σημαίνει ότι η όποια άλλη αγάπη θα λειτουργεί μέσα σε πλαίσια που έχουν το στοιχείο του εγωισμού, το στοιχείο τελικώς της νοσηρότητας. Έτσι η απόλυτη αγάπη προς τον Θεό στην πραγματικότητα καθαρίζει όλες τις άλλες αγάπες και τις κάνει να φανερωθούν στην πιο καθαρή μορφή τους. Από την άποψη αυτή η άρνηση της Βαρβάρας να υπακούσει στον πατέρα της, ναι μεν φανέρωνε την θερμή σαν φλόγα προς τον Χριστό αγάπη της,  από την άλλη όμως αποτελούσε έκφραση αγάπης και προς τον φυσικό γεννήτορά της, γιατί του έδινε πρόκληση μετανοίας και αλλαγής: να φύγει από την αθεΐα του, άσχετα προς το γεγονός ότι εκείνος τελικώς απέρριψε την πρόκληση αυτή. «Τετρωμένη τοῦ πόθου σου, ὡς νυμφίου, Δέσποτα, τῷ γλυκυτάτῳ βέλει, ἡ ἀθληφόρος Βαρβάρα, ἅπασαν πατρικήν ἀθεΐαν ἐβδελύξατο». (Πληγωμένη από το γλυκύτατο βέλος του πόθου σου ως νυμφίου, Δέσποτα, η αθληφόρος Βαρβάρα, βδελύχθηκε όλην την αθεΐα του πατέρα της).

Η αντιθετική σχέση της αγίας Βαρβάρας με τον πατέρα της δίνει την ευκαιρία στον εκκλησιαστικό ποιητή αφενός να θυμηθεί ότι εκπληρώνεται έτσι η προφητεία του Κυρίου ότι «ἐχθροί τοῦ ἀνθρώπου οἱ οἰκειακοί αὐτοῦ» και ότι «λόγω Εκείνου θα στραφεί ο πατέρας εναντίον του παιδιού και το παιδί εναντίον του πατέρα» - «Δέδεικται σαφώς, Χριστέ, ἡ πρόρρησίς σου, πεπληρωμένη∙ πατήρ τέκνον γάρ εἰς φόνον προδίδωσιν» (Φάνηκε με σαφήνεια, Χριστέ, εκπληρωμένη η προφητεία σου: ο πατέρας δηλαδή προδίδει σε φόνο το τέκνο του) -  αφετέρου ότι ισχύει πάντοτε η παροιμία που λέει: «από ρόδο βγαίνει αγκάθι και από αγκάθι βγαίνει ρόδο», δηλαδή ότι υπάρχουν συχνά περιπτώσεις που το οικογενειακό περιβάλλον δεν καθορίζει τη διαμόρφωση  των παιδιών και την πορεία της ζωής του. «Ἀκανθώδους ρίζης ἐκφυέν, ρόδον ἱερώτατον, τήν Ἐκκλησίαν Χριστοῦ εὐωδίασεν» (Η Βαρβάρα ευωδίασε την Εκκλησία του Χριστού, σαν ιερότατο ρόδο που βγήκε από αγκάθινη ρίζα).

(γ) Ἡ ἀγάπη πρός τόν Χριστό δίνει παντοδυναμία στόν ἄνθρωπο.

Ο υμνογράφος της αγίας μένει έκθαμβος μπροστά στην ψυχική δύναμη που της έδινε η αγάπη της προς τον Χριστό. Καί δέν παραξενευόμαστε καθόλου. Ὁ ἴδιος ὁ Κύριος ἔχει τονίσει ὅτι ὅποιος τόν πιστέψει ἀληθινά καί ἐφαρμόζει τό ἅγιο θέλημα τοῦ Θεοῦ ἐκεῖνος θά δεῖ νά λειτουργεῖ ὡς παντοδύναμος Θεός σ’ αὐτόν τόν κόσμο. «Ἐάν μείνητε ἐν ἐμοί καί τά ρήματά μου ἐν ὑμῖν μείνει, ὅ ἐάν θέλητε αἰτήσασθε, καί γενήσεσθε ὑμῖν». Κι ἀκόμη· ὁ ἀπόστολος Παῦλος δέν εἶναι ἐκεῖνος πού ἀπό τήν ἐμπειρία του μαρτυρεῖ ὅτι «πάντα ἰσχύω ἐν τῷ ἐνδυναμοῦντί με Χριστῷ»; Γίνεται πανίσχυρος ὁ ἄνθρωπος πού θά πιστέψει καί θά μένει ἑνωμένος μέ τόν Χριστό. Ὁ ὑμνογράφος μάλιστα τῆς ἁγίας θά τονίσει ότι όπου υπάρχει ο πόθος για Εκείνον τίποτε δεν μπορεί να σταθεί εμπόδιο, ακόμη και η θεωρούμενη αδυναμία της γυναικείας φύσεως, η νεότητα με τα θέλγητρα που της παρουσιάζονται, η ομορφιά του σώματος, ο πλούτος, οι ηδονές. «Οὐ τρυφῆς ἡ τερπνότης, οὐκ ἄνθος κάλλους πλοῦτός τε, οὐχ ἡδοναί νεότητος, ἔθελξάν σε, Βαρβάρα ἔνδοξε, τῷ Χριστῷ νυμφευθεῖσα καλλιπάρθενε» (Ούτε η ευχαρίστηση της τρυφής ούτε το άνθος του κάλλους και ο πλούτος, ούτε οι ηδονές της νεότητας σε γοήτευσαν, ένδοξη Βαρβάρα, γιατί νυμφεύθηκες τον Χριστό, καλλιπάρθενε). «Πρός τελείους ἀγῶνας, οὐδέν ἐδείχθη κώλυμα, τό ἀσθενές τοῦ θήλεος οὐ τό νέον τῆς ἡλικίας» (Για τους αγώνες της τελειότητας, κανένα εμπόδιο δεν φάνηκε η ασθένεια της γυναικείας φύσεως και η νεότητα της ηλικίας). Η αγία Βαρβάρα ἔτσι αποτελεί την απάντηση σε όλους εκείνους που είναι έτοιμοι να δικαιολογήσουν κάθε παρεκτροπή της νεότητας, επικαλούμενοι ακριβώς αυτήν ως επιχείρημά τους. Τα πάντα ήταν μπροστά στα πόδια της αγίας: και οι ηδονές και τα πλούτη και η δόξα. Μπροστά όμως στον Χριστό, όλα θεωρήθηκαν από αυτήν ως «σκύβαλα», όπως λέει αντιστοίχως και ο απόστολος Παύλος: «Ἡγοῦμαι πάντα σκύβαλα εἶναι, ἵνα Χριστόν κερδήσω». Όλα τα θεωρώ σαν σκουπίδια, προκειμένου να κερδίσω τον Χριστό.

Αλλά ἡ δύναμη αὐτή τῆς ἀγάπης πρός τόν Χριστό δέν φαίνεται μόνο στή νεότητα· φαίνεται καί στή γεροντική ἡλικία. Δέν εἶναι τυχαῖο ὅτι ἔχουμε πάμπολλες περιπτώσεις γερόντων πιά χριστιανῶν, σάν τόν ἅγιο Πολύκαρπο ἐπίσκοπο Σμύρνης γιά παράδειγμα, σάν τόν ἅγιο Χαράλαμπο, πού ἡ πίστη καί ἡ ἀγάπη τους τούς ἔκανε νά ξεπερνοῦν κάθε φυσική ἀδυναμία. «Ὁ πόθος ἐνίκα τήν φύσιν», πού σημειώνουν σέ πολλά τροπάρια οἱ ἐκκλησιαστικοί μας ποιητές. Καί μοῦ ἔκανε ἐντύπωση τό ἑξῆς πού ἄκουσα πρό καιροῦ στό μοναστήρι τοῦ Τιμίου Προδρόμου στό Ἔσσεξ Ἀγγλίας πού βρέθηκα. Ὁ Γέροντας π. Ζαχαρίας Ζαχάρου, ὁ διάδοχος τοῦ ἁγίου Γέροντα Σωφρονίου, μᾶς ἔλεγε ὅτι ἀποτελοῦσε μεγάλη ἔκπληξη γιά ὅλους τούς καλογέρους ἐκεῖ, ἀλλά καί γιά τούς προσκυνητές, ὅτι ὁ ὅσιος Σωφρόνιος, παρόλη τήν πολύ μεγάλη ἡλικία του, πάνω καί ἀπό τά 93 του πιά, μποροῦσε, ὑποβασταζόμενος βέβαια, νά μιλάει, νά ἀναπτύσσει διάφορα θέματα, (πράγματα πού ἀποτυπώθηκαν καί σέ τρεῖς τόμους πού κυκλοφορήθηκαν ἀπό τό μοναστήρι), νά ζεῖ, ἐνῶ κάτω ἀπό φυσιολογικές συνθῆκες, λόγω τῶν πολλῶν ἀσθενειῶν καί ἀδυναμιῶν του θά ἔπρεπε νά εἶχε φύγει ἀπό τή ζωή πρό χρόνων ἀρκετῶν. Καί ἐπί λέξει ἐξηγοῦσε: «Νομίζω ὅτι ἦταν τέτοια ἡ πίστη καί ἡ ἀγάπη τοῦ Γέροντα πρός τόν Χριστό, ἦταν τέτοιο τό πνευματικό σθένος πού εἶχε, πού τοῦ ἔδινε τή δύναμη νά κρατάει ζωντανή μία σάρκα πού ἦταν παντελῶς ἐξασθενημένη».

(δ) Ἡ γύμνωση τῆς ἁγίας – τό τελευταῖο μαρτύριο.

Ο άγιος Στέφανος ο Σαββαΐτης, ο υμνογράφος της αγίας, δεν μπορεί να αφήσει ασχολίαστο το γεγονός της γυμνής περιφοράς της στην πόλη, που συνιστούσε ένα από τα σκληρότερα μαρτύρια της σεμνής Βαρβάρας. Ως άνθρωπος όμως πίστεως το βλέπει με πνευματικούς οφθαλμούς, βλέπει δηλαδή εκείνα που βρίσκονται και πίσω από το γεγονός. «Ἄγγελος φαιδρός, στολήν φωτοειδῆ σε, διά Χριστόν γεγυμνωμένην, σεμνή Βαρβάρα, ἠμφίασε, και ὡς νύμφην περιήγαγε∙ τά πάθη τῆ ἐσθῆτι γάρ, Μάρτυς, συνεξεδύσω, θείαν ἐκστᾶσα ἀλλοίωσιν» (Λαμπρός άγγελος, σεμνή Βαρβάρα, σε έντυσε με φωτεινή στολή και σε περιέφερε σαν νύμφη,  εσένα που έγινες γυμνή για χάρη του Χριστού. Διότι μαζί με το φόρεμά σου απεκδύθηκες και τα πάθη σου, σεμνή Βαρβάρα, φτάνοντας σε έκσταση θείας αλλοίωσης).  Έτσι κατά τον ύμνο της Εκκλησίας μας η αγία Βαρβάρα ποτέ δεν υπήρξε γυμνή. Την ώρα που οι διώκτες της σωματικά την γύμνωναν, άγγελος την έντυνε σαν νύμφη, κρατώντας «τυφλά» τα μάτια τῶν θεατῶν,  και την οδηγούσε στον ουρανό, ενώ η γύμνωσή της αυτή συνιστούσε και την μεγαλύτερη αγιότητά της, αφού έτσι ξέφευγε από οποιοδήποτε αμαρτωλό πάθος της.

Η σύγκριση είναι προφανής: η ακούσια γύμνωση της αγίας οδηγούσε στην θεϊκή ένδυσή της,  την πλήρωσή της από τη χάρη του Θεού. Η εκούσια γύμνωση πολλών γυναικών στην εποχή μας οδηγεί προφανώς στο αντίθετο αποτέλεσμα: στη δαιμονική ένδυσή τους, την αιχμαλωσία τους στα δίχτυα του πονηρού, που σημαίνει βεβαίως την απέκδυσή τους από οποιαδήποτε χάρη του Θεού.

Καί θά πρέπει ἴσως, ἐπ’ εὐκαιρίᾳ τῆς παρατήρησης αὐτῆς τοῦ ὑμνογράφου, νά θυμόμαστε ὅτι ἡ πραγματικότητα δέν εἶναι μόνον αὐτή πού ἐπισημαίνουν οἱ σωματικές μας αἰσθήσεις - ὅ,τι βλέπουν τά σωματικά μας μάτια, ὅ,τι ἀκοῦνε τά σωματικά μας αὐτιά, ὅ,τι γευόμαστε καί οσφραινόμαστε. Ὑπάρχουν καί οἱ πνευματικές αἰσθήσεις, οἱ ὁποῖες εἶναι ἐκεῖνες πού μᾶς ἀποκαλύπτουν τό βάθος τῆς πραγματικότητας, τῆς καθαυτήν πραγματικότητας, ὅπως τό λέει καί ὁ ἀπόστολος Παῦλος: «οὐ σκοποῦμεν τά βλεπόμενα, ἀλλά τά μή βλεπόμενα· τά γάρ βλεπόμενα πρόσκαιρα, τά δέ μή βλεπόμενα αἰώνια». Πῶς μποροῦμε νά ξεχνᾶμε ὅτι ὁ ἴδιος ὁ Κύριος γιά παράδειγμα μᾶς λέει ὅτι «μακάριοι οἱ καθαροί τῆ καρδίᾳ, ὅτι αὐτοί τόν Θεόν ὄψονται»; Πῶς μπορεῖ νά μᾶς διαφεύγει αὐτό πού πάντοτε λέει καί ψέλνει ἡ Ἐκκλησία μας «γεύσασθε καί ἴδετε ὅτι Χριστός ὁ Κύριος»; Ἀπλῶς χρειάζεται νά στρέφουμε λίγο τή θέλησή μας πρός τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, ἐκεῖ νά ἀγκυροβολοῦμε τήν καρδιά μας, ὥστε νά ἔχουμε αὐτήν τήν πνευματική ἐμπειρία: τήν ἄνθηση μέσα μας τῆς νοερῆς αἴσθησης πού θά μᾶς κάνει νά πατᾶμε καί μέ τά δύο πόδια, τό σωματικό καί τό πνευματικό, στή γῆ.

Καί πέραν τούτου: ἡ παρατήρηση τοῦ ἁγίου ὑμνογράφου περί τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ ὡς ἐνδύματος τῆς ἁγίας Βαρβάρας κατά τό μαρτύριο τῆς γύμνωσής της, μᾶς δίνει τήν ἀφορμή νά θυμηθοῦμε ὅτι τελικῶς ὄχι μόνον ἡ ἁγία Βαρβάρα κι οὔτε μόνον στό μαρτύριό της, ἀλλά σέ ὅλη της τή ζωή, ὅπως καί στή δική μας ζωή, ὑπάρχει τό ἔνδυμα, τό ἀληθινό καί πραγματικό, μέ τό ὁποῖο ὅλοι οἱ βαπτισμένοι εἴμαστε ἐνδεδυμένοι. Καί μιλᾶμε γιά τόν ἴδιο τόν Κύριό μας, ὁ Ὁποῖος Αὐτός ἀπό τήν ὥρα πού βαπτιστήκαμε μᾶς ἐνέδυσε μέ τόν Ἑαυτό Του καί περιμένει τή λαμπρότητα αὐτή τοῦ ἐνδύματός μας νά τήν κρατᾶμε καθαρή καί ἀνέγγιχτη. Διότι «ὅσοι εἰς Χριστόν ἐβαπτίσθητε, Χριστόν ἐνεδύσασθε». Κι ἄν τελικῶς ἔχει κάποια σημασία ἡ ἀναφορά στόν βίο τῆς ἁγίας Βαρβάρας, ἄν ἔχει κάποια σημασία ἡ ἀναφορά στούς ἁγίους μας εἶναι γιά νά περπατᾶμε μ’ ἕναν τέτοιο τρόπο στόν κόσμο πού ἐπέτρεψε ὁ Χριστός μας νά βρεθοῦμε, ὥστε νά εἴμαστε μία ἄλλη μορφή καί παρουσία Ἐκείνου. Μέ ἄλλα λόγια ἡ ζωή τῶν ἁγίων μας, ζωή τοῦ ἴδιου τοῦ Χριστοῦ, νά εἶναι καί ζωή δική μας.

(ε) Ἡ τιμωρία τοῦ πατέρα τῆς ἁγίας, Διοσκόρου.

Ἴσως δέν θά πρέπει νά ἀφήσουμε ἀσχολίαστο τό γεγονός τῆς ἄμεσης καί παραδειγματικῆς τιμωρίας τοῦ σκληρόκαρδου πατέρα τῆς ἁγίας. Εὐθύς ὡς ἀποτελειώνει τή θυγατέρα του, τελειώνει καί ὁ ἴδιος, μέ κεραυνό πού ἐπιτρέπει ὁ Κύριος νά ἐπιπέσει πάνω του. Πρόκειται γιά ἐπέμβαση τῆς Πρόνοιας τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία παρακολουθεῖ τά πάντα καί ἐπεμβαίνει διακριτικά, χωρίς κατάργηση τῆς ἀνθρώπινης ἐλευθερίας, στά πάντα. Ὁ ἴδιος ὁ Κύριος ξεκάθαρα τό τόνισε: «Εἰ τόν χόρτον τοῦ ἀγροῦ σήμερον ὄντα καί αὔριον εἰς κλίβανον βαλλόμενον ὁ Θεός οὕτως ἀμφιέννυσι, πόσῳ μᾶλλον ὑμᾶς, ὀλιγόπιστοι;» Κι ἀλλοῦ: «καί αἱ τρίχες τῆς κεφαλῆς ὑμῶν πᾶσαι, ἠριθμημέναι εἰσί». Ὁ ἀπόστολος Παῦλος θά τό πεῖ μέ τόν δικό του τρόπο: «Τά πάντα ἐξ αὐτοῦ καί δι’ αὐτοῦ καί εἰς αὐτόν ἔκτισται»· «τά πάντα ἐν αὐτῷ συνέστηκε». Ὅλα πηγάζουν ἀπό τόν Θεό, στέκονται ἀπό Ἐκεῖνον, ἀναφέρονται ὡς τελική ἀναφορά σ’ Ἐκεῖνον. Λοιπόν, ὁ Θεός ἐπέτρεψε μέσα στήν ἄπειρη σοφία Του καί τίς ἀπροσδιόριστες βουλές Του ὁ πατέρας τῆς ἁγίας νά ὑποστεῖ ἀμέσως τά ἐπίχειρα τῶν δαιμονικῶν ἐνεργειῶν του. Δέν συμβαίνει ἀσφαλῶς τό ἴδιο σέ ὅλους. Ὑπάρχουν ἄνθρωποι πού κινοῦνται παρομοίως ὡς ὄργανα τοῦ Πονηροῦ, καί ὅμως ὁ Θεός τούς ἀφήνει. Γιατί; Διότι προφανῶς βλέπει ὡς παντογνώστης ὅτι ἔχουν περιθώρια μετανοίας. Καί σ’ αὐτό στοχεύει. Γιατί εἶναι ὁ Πατέρας πού ἀγαπᾶ τούς πάντες καί θέλει ὅλοι νά βρεθοῦν σωσμένοι μέσα στήν ἀγκαλιά Του. «Ὁ Θεός πάντας ἀνθρώπους θέλει σωθῆναι καί εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν». Ὁπότε μέ τόν Διόσκορο φαίνεται ὅτι δέν ὑπῆρχε σ’ αὐτόν περιθώριο μετανοίας. Ἡ περαιτέρω ζωή του θά ἦταν μία αὔξηση τῶν κακιῶν του, μία ἐπιβεβαίωση τῆς ὑποταγῆς του στούς δαίμονες, γι’ αὐτό καί ἐπιτρέπει ὁ Θεός μέ τόν σκληρό τρόπο τοῦ κεραυνοπληκτισμοῦ νά μπεῖ ἕνα τέρμα στήν κακή πορεία του. Ἀπό τήν ἄποψη αὐτή ἡ ἐνέργεια αὐτή τοῦ Θεοῦ, ἡ παραχώρηση αὐτή θανάτου τοῦ Διόσκορου, συνιστᾶ καί πάλι μία ἔκφραση τῆς ἀγάπης Του: Νά μή συνεχίζει αὐτός νά ἁμαρτάνει. Δέν μᾶς θυμίζει ἡ ἐπισήμανση αὐτή τή θέση τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, ὅτι ὁ Θεός ἐπέτρεψε τόν θάνατο στούς πρωτοπλάστους – διότι δέν δημιουργήθηκαν γιά νά πεθάνουν – προκειμένου νά μή γίνει ἀθάνατο τό κακό; «Ἵνα μή τό κακόν ἀθάνατον γένηται». Ὁπότε, ἀπό τήν ἄποψη αὐτή, σέ ὅλα: καί στό μαρτύριο τῆς ἁγίας, ἀλλά καί στό ἄσχημο τέλος τοῦ πατέρα της, ἐπισημαίνουμε καί διαγιγνώσκουμε τήν ἀνεξιχνίαστη ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Κι ἴσως τό τέλος τοῦ Διοσκόρου νά ἦταν μία ἀπάντηση τοῦ ἴδιου τοῦ Κυρίου στήν ἀγαπημένη του ἁγία Βαρβάρα: νά μή συνεχιστεῖ ἡ κακότητα τοῦ πατέρα της, τόν ὁποῖο ἐκείνη συνέχιζε νά ἀγαπᾶ. Καί γι’ αὐτό εἴμαστε βέβαιοι ὄχι μόνο γιά τή μεγαλωσύνη τῆς ἀγίας, ἀλλά γιά τό ὑπερμέγιστο τῆς ἁγιότητάς της: μαρτυρεῖ ἀπό ἀγάπη γιά τόν Κύριο, προσεύχεται γιά τούς διῶκτες της, περισσότερο πονάει ὅμως καί προσεύχεται γιά τόν πατέρα της. Ὅταν ὁ ἴδιος ὁ πατέρας σου σέ πεθαίνει, τότε τό μαρτύριο διπλασιάζεται. Ὑποκλινόμαστε στή νεαρή κόρη Βαρβάρα. Τό μεγαλεῖο της πράγματι μᾶς ξεπερνᾶ. Τό μόνο πού μποροῦμε νά κάνουμε εἶναι νά τήν δοξολογοῦμε καί νά τήν παρακαλοῦμε νά εὔχεται καί γιά ἐμᾶς τούς ταπεινούς καί ἀναξίους.

Ο ΟΣΙΟΣ ΠΑΤΗΡ ΗΜΩΝ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ

«Ο όσιος έζησε επί της βασιλείας Λέοντος του Ισαύρου και Κωνσταντίνου του υιού του (8^ος αι.) και καταγόταν από λαμπρό γένος που διακρινόταν για την ορθόδοξη πίστη του. Ο πατέρας του ήταν φιλάρετος άνθρωπος, ο οποίος έδωσε στον υιό του Ιωάννη τη δυνατότητα να εκπαιδευθεί στα ελληνικά γράμματα, αλλά και να εξερευνήσει καλά τον βυθό της θεόπνευστης Γραφής. Αργότερα ο Ιωάννης ακολούθησε τον μοναχικό βίο μαζί με τον μακαριότατο Κοσμά που ζούσαν μαζί (ως αδέλφια, γιατί τον είχε υιοθετήσει ο πατέρας του οσίου) και που ύστερα έγινε επίσκοπος της περιοχής Μαϊουμά. Και οι δύο λοιπόν εκπαιδεύθηκαν από έναν δάσκαλο, που και εκείνος λεγόταν Κοσμάς (ο επιλεγόμενος  Ασηκρίτης: σύμβουλος και ιδιαίτερος γραμματέας) και είχε εξαγοραστεί από τον πατέρα τού Ιωάννη μαζί με άλλους αιχμαλώτους. Ο Ιωάννης και ο (θετός) αδελφός του Κοσμάς λοιπόν αφού έφτασαν στο άκρο σημείο της σοφίας, με τέτοιο δάσκαλο που είχαν, έπειτα έγιναν μοναχοί, αφιερωμένοι στον Θεό.

Ο Ιωάννης παραδόθηκε εντελώς στον προεστώτα της Μονής του αγίου Σάββα, ο οποίος του δίδασκε προσωπικά τη μακάρια αρετή της υπακοής. Σ’ αυτόν τον προεστώτα λοιπόν λέγεται ότι του εμφανίστηκε η Υπεραγία Θεοτόκος σε όνειρο και του είπε (όσο ακόμη ο Ιωάννης ζούσε μαζί με τον διδάσκαλο), ή μάλλον του έδωσε εντολή να επιτρέψει στον μαθητή του Ιωάννη να συνθέσει ύμνους προς δόξαν του Χριστού που γεννήθηκε ασπόρως από αυτήν, και για καύχημα αυτών που οφείλουν να δοξολογούν την Ίδια μέσα από την καρδιά τους. Αυτό λοιπόν και συνέβη, οπότε ο Ιωάννης άρχισε να γράφει ύμνους και λόγους.

Χωρίς λοιπόν να εγκαταλείψουν καθόλου την ασκητική τους διαγωγή ο Ιωάννης και ο Κοσμάς, ο μεν μακάριος Κοσμάς αφού άφησε πολλά συγγράμματα στην Εκκλησία, αναπαύτηκε εν ειρήνη. Ο δε αοίδιμος Ιωάννης, αφού έπραξε και αυτός τα όμοια με τον Κοσμά και πλείστα άλλα∙   αφού μάλιστα με τη δύναμη των λόγων του και με τις σοφές αποδείξεις από τις Γραφές στηλίτευσε πάρα πολύ τη δυσεβή αίρεση των Εικονομάχων και άφησε πολλά συγγράμματα στην Εκκλησία του Θεού με τα οποία βρίσκεται η καθαρή γνώσις σχεδόν κάθε θέματος που αναζητεί κανείς, σε βαθύ γήρας έφυγε από τη ζωή αυτή, σε ηλικία εκατόν τεσσάρων χρονών (κατ’ άλλους ογδόντα τεσσάρων χρονών)».  

Τρία είναι κυρίως τα σημεία στα οποία κινείται η χαριτόβρυτη γραφίδα του αγίου υμνογράφου Στεφάνου του Σαββαῒτου, προκειμένου να υμνήσει τον μεγάλο Πατέρα και υμνογράφο της Εκκλησίας Ιωάννη τον Δαμασκηνό. Πρώτον, ο αντιαιρετικός του αγώνας εναντίον όλων εκείνων των κακοδόξων, οι οποίοι διαστρέβλωναν την ορθόδοξη πίστη και για την αγία Τριάδα και για τον Κύριο Ιησού Χριστό. Δεύτερον, ο υμνολογικός όγκος των ποιημάτων του, με τα οποία δοξάζεται πέραν από την αγία Τριάδα και τον Κύριο, η Υπεραγία Θεοτόκος (που κατ’  εντολήν Εκείνης ενεργοποιήθηκε το υμνολογικό του χάρισμα) και όλοι οι άγιοι της Εκκλησίας. Τρίτον, η βασική προϋπόθεση για να υπάρχει όλο το έργο του αγίου και όλη η προσφορά του στην Εκκλησία, ιδίως δε να υφίσταται στους αιώνες το δώρο του Θεού που είναι η ίδια η ύπαρξή του: ο εσωτερικός άγρυπνος νηπτικός του αγώνας που εκφραζόταν με την όλη ασκητική του προσπάθεια και αγωγή.

Κι αξίζει να τονίσει κανείς από το πρώτο σημείο, ότι όντως ο άγιος αγωνίστηκε στην εποχή του κατά όλων των αιρέσεων, κυρίως όμως κατά της αίρεσης της εικονομαχίας: της αμφισβήτησης της ύπαρξης των εικόνων στην Εκκλησία, αίρεσης που απεδείκνυε στην πραγματικότητα τη συνέχεια των χριστολογικών αιρέσεων του μονοφυσιτισμού (: ο Χριστός είναι μόνον Θεός) αλλά και του νεστοριανισμού (: ο Χριστός είναι μόνον άνθρωπος), επομένως πιο πίσω οδηγούσε και στις τριαδολογικές αιρέσεις, όπως του αρειανισμού και των Πνευματομάχων. «Έλεγξες με σαφήνεια εγγράφως, Ιωάννη, τη διαίρεση του Νεστορίου, τη σύγχυση του Σεβήρου, την παρανοϊκή πίστη αυτών που έλεγαν ότι ο Κύριος έχει μία μόνο θέληση και μία ενέργεια, καθώς άστραψες σε όλον τον κόσμο το φως της ορθοδοξίας» (ωδή η΄). Κι ακόμη: «Έσπειρε ο εχθρός (διάβολος), κατά τη συνήθειά του, τα ζιζάνια των αιρετικών στην Εκκλησία του Χριστού: δηλαδή να αθετείται η προσκύνηση Εκείνου με τις σεπτές εικόνες. Όμως βρήκε εσένα, Ιωάννη, να είσαι ξύπνιος και να ξεριζώνεις κάθε νόθο σπόρο» (ωδή η΄).

 Εννοείται βεβαίως ότι ο αντιαιρετικός αγώνας του αγίου γινόταν πάντα με θετική φορά∙ δηλαδή με την παρουσίαση και έκθεση ταυτοχρόνως των ορθοδόξων δογμάτων, τα οποία διαφυλάσσουν την αλήθεια της αποκάλυψης του Χριστού. Το σημειώνει με σαφήνεια ο υμνογράφος: «Ανέτρεψες με τη σοφία σου τις αιρέσεις, παμμακάριστε πάνσοφε Ιωάννη, και έδωσες το ορθόδοξο δόγμα στην Εκκλησία, προκειμένου να έχει την ορθή πίστη αλλά και να δοξολογεί ορθά την αγία Τριάδα ως Μονάδα τρισυπόστατη σε μία ουσία» (εξαποστειλάριο). Δεν θέλουμε να επεκταθούμε σε περισσότερες αναλύσεις και με περισσότερες παραπομπές του κανόνα του αγίου. Εκείνο όμως που δεν πρέπει να ξεχνάμε, κάθε φορά μάλιστα που εισερχόμαστε σε οποιοδήποτε ναό ή και στο σπίτι μας με το προσκυνητάρι μας, είναι ότι για την ύπαρξη των εικόνων που και μόνο βλέποντάς τες αναγόμαστε στον Κύριο και σε όλους τους αγίους εν κατανύξει, ο πρώτος Πατέρας που θεολόγησε γι’  αυτές φανερώνοντας την αίρεση των εικονομάχων είναι ακριβώς ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός. Στη θεολογία κυρίως εκείνου στηρίχτηκε η Εκκλησία μας κατά την έβδομη Οικουμενική Σύνοδο (787) για να δογματίσει θεοπρεπώς.

Από το δεύτερο σημείο του υμνολογικού πλούτου του χαρίσματός του να πούμε, ακολουθώντας τον άγιο υμνογράφο, ότι πράγματι όχι μόνο τον Θεό μας: την αγία Τριάδα και τον Κύριό μας, αλλά και την Παναγία μας (κατεξοχήν Αυτήν) και όλους τους αγίους υμνολόγησε ο άγιος Ιωάννης. Είδαμε ότι η ίδια η Θεοτόκος ήταν Εκείνη που με εντολή Της ενεργοποίησε το χάρισμα του αγίου, σε βαθμό που πολλοί ύμνοι της Εκκλησίας μας που τους έχουμε στο στόμα και την καρδιά μας (όπως π.χ. η αναστάσιμη υμνολογία ή οι ιαμβικοί κανόνες των Χριστουγέννων) είναι του αγίου Δαμασκηνού, πολύ περισσότερο δε οι τριαδολογικοί λεγόμενοι κανόνες του, του Σαββατοκύριακου, όπου εκεί ανοίγεται κυριολεκτικά ο νους του πιστού ανθρώπου για να δει την πίστη του σε όλες της τις διαστάσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι ο όσιος μέγας Πορφύριος αγαπούσε υπερβαλλόντως τους κανόνες αυτούς, τους έψελνε, τους μάθαινε απ’ έξω, εντρυφούσε στη θεολογία τους. Κυρίως αυτούς είχε υπόψη όταν έλεγε σε νεαρό που ήθελε να σπουδάσει θεολογία ότι και μόνον η προσεκτική και στοχαστική με προσευχητική διάθεση εντρύφηση στους τριαδολογικούς κανόνες ισοδυναμεί με τη λήψη ενός θεολογικού πτυχίου.

«Δίδαξες όλους τους υιούς της Εκκλησίας να υμνολογούν ορθοδόξως τη σεπτή Τριαδική Μονάδα, όπως και να θεολογούν τη θεία σάρκωση του Λόγου του Θεού, διατρανώνοντας με σαφήνεια, Ιωάννη, τα δυσκολονόητα για τους πολλούς των ιερών συγγραφών» (ωδή θ΄). Αλλά και: «Υμνολόγησες, όσιε, τα τάγματα των αγίων, την αγνή Θεοτόκο, τον Πρόδρομο του Χριστού, κι ακόμη τους Αποστόλους, τους Προφήτες, τους σοφούς Διδασκάλους μαζί με τους ασκητές, τους Δίκαιους και τους Μάρτυρες, γι’ αυτό και τώρα βρίσκεσαι στις δικές τους σκηνές» (ωδή θ΄). Θα ήταν καλό, έστω και ως γνώση, να πούμε ότι στο όνομά του αναφέρονται 531 ειρμοί, 115 τουλάχιστον κανόνες, 453 ιδιόμελα και 139 στιχηρά προσόμοια, όπως και ότι στο δικό του όνομα επίσης προσγράφονται και τα νεκρώσιμα ιδιόμελα.

Το τρίτο σημείο είναι αυτό στο οποίο κυριολεκτικά αναλώνεται ο όσιος Στέφανος, ο υμνογράφος του. Θα λέγαμε ότι έχει τη διαρκή έγνοια μη τυχόν και θεωρήσει κανείς το έργο του αγίου Δαμασκηνού ως καρπό μίας διανοητικής και μόνο αναζήτησης ή ενός σπουδαίου έστω στοχασμού. Απαρχής μέχρι τέλους προσανατολίζει τη σκέψη μας, αλλά και την προσευχή μας, στα ένδον του αγίου: στην καρδιά του και τον πνευματικό αγώνα τον οποίο έκανε, ώστε να μας κάνει να καταλάβουμε πως ό,τι έγραψε και έκανε ο άγιος ήταν απαύγασμα της προσευχομένης βαθειάς καρδιάς του – μία έμπνευση Θεού (για να θυμηθούμε τον άγιο Σωφρόνιο της εποχής μας). Δεν παύει να μας λέει ότι ο Κύριος και το Άγιο Πνεύμα ήταν οι πηγές έμπνευσης του οσίου Ιωάννη, γιατί ο ίδιος με τη θερμότητα της αγάπης του προς τον Θεό κατέστησε τον εαυτό του, την ψυχή και το σώμα του, δεκτικό έδαφος για να αρδευτεί από τον Ουρανό.

Εντελώς δειγματοληπτικά: «Φωτίστηκες κατά το οπτικό της ψυχής από το λαμπρός φως της Τριάδος. Εισήλθες μέσα στον γνόφο του Πνεύματος» (στιχ. εσπερ.). «Ένδοξε Πάτερ Ιωάννη, απομακρύνθηκες από την κοσμική ταραχώδη σύγχυση και έτρεξες στη γαλήνη του Χριστού. Και πράγματι έτσι πλούτισες από τη θεϊκή θεωρία και την πράξη» (απόστ. εσπ.). «Δάμασες με πολλούς ιδρώτες της ασκήσεως το σώμα σου, γι’ αυτό και εύκολα ανέβηκες σε ουράνιο ύψος, εκεί που σου δίνονται τα θεϊκά μέλη, τα οποία μελώδησες δυνατά, πάτερ όσιε, στους φίλους του Κυρίου» (κοντάκιο).  «Αφού έκανες πέρα την απάτη του βίου και σήκωσες τον Σταυρό του Κυρίου, πάλαιψες δυνατά με την άσκησή σου τον Πονηρό» (κάθισμα δοξαστικό όρθρου) κ.ά.π.

Στο πρόσωπο του αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού βλέπουμε τι σημαίνει μεγάλος Πατέρας της Εκκλησίας: να συμβασιλεύει με τον Κύριο, αλλά και να είναι ο φίλος και ο προστάτης μας σε όλα τα δύσκολα του βίου.

ΦΑΡΟΣ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ Ο ΑΓΙΟΣ ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ

Η διακήρυξη της αγιότητας του οσίου Πορφυρίου του Καυσοκαλυβίτου (ή του Αθηναίου κατ’ άλλους) από την Ιερά Σύνοδο του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως (27-11-2013) πραγματοποιήθηκε, ως γνωστόν, μέσα σε ένα πρωτόγνωρο κλίμα κατανύξεως και ευφροσύνης. Ο ίδιος ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος εξέφρασε τη χαρισματική αυτήν πραγματικότητα την επομένη της διακηρύξεως λέγοντας ότι αυτό που συνέβη δεν το είχανε ξαναδεί. «Και άλλων νεωτέρων αγίων διακηρύξαμε την αγιότητα» είπε, «αλλά τέτοια ψυχική ευφορία και τέτοια κατανυκτική ατμόσφαιρα όσο με του αγίου Πορφυρίου δεν είχαμε ξανανιώσει!»

Κι είναι αλήθεια. Η εποχή μας, η τόσο σκοτεινιασμένη και ταραγμένη λόγω των απροκάλυπτων παθών της και των ανομιών της, δέησε ο Κύριος να δεχτεί μεγάλα κύματα χάριτος με την εμφάνιση ανθρώπων που παρουσίασαν μία ζωή «επακολουθούσαν τοις ίχνεσιν του Κυρίου», πρώτος των οποίων, ή ένας από τους πρώτους, ήταν ο όσιος Πορφύριος. Στα χνάρια Εκείνου περπάτησαν τη ζωή τους οι χαρισματικοί αυτοί άνθρωποι, άνδρες και γυναίκες, το φρόνημα του Ιησού Χριστού φανέρωσαν σε όλες τις διαστάσεις του βίου τους, γι’ αυτό και πλατύνθηκε η καρδιά και όλη η ύπαρξή τους, ώστε να «χωρέσει» τον Παντοκράτορα Κύριο, όλη την ενέργεια της Τριαδικής θεότητας, και να αναδειχτούν έτσι «καταγώγια του Αγίου Πνεύματος».

Ποιος δεν έχει διαβάσει ή δεν έχει ακούσει, αν δεν είχε έρθει σ’ επαφή «πρόσωπον προς πρόσωπον» με τον άγιο Πορφύριο, για τα πολλά και εξαίσια που χαρακτήριζαν τη ζωή του, τόσο που να έχει ειπωθεί ότι σαν τον Πορφύριο άγιοι βγαίνουν μία στα εκατό ή τα διακόσια χρόνια! Κι είναι αλήθεια! Διόραση, προόραση, θαυματουργία (μέσα από οδύνες ποικίλων πειρασμών και δοκιμασιών!) ήταν από εκείνα που καταγράφονται και μαρτυρούνται γι’ αυτόν από πλειάδα ανθρώπων που τον γνώρισαν και τον επικαλέστηκαν, όχι μόνο απλών και απαιδεύτων ίσως, αλλά μορφωμένων και διαπρεπόντων στη ζωή αυτή, καθηγητών Πανεπιστημίου, δικαστικών, ιατρών, μεγάλων επιστημόνων. Κι όλοι υποκλίνονται στα χαρίσματά του, (όπως και στην υπομονή των πόνων του), στα οποία ο πιστός διαβλέπει βεβαίως την παρουσία του ίδιου του Κυρίου, ο Οποίος είναι ο χορηγός κάθε αγαθού που υφίσταται στον κόσμο τούτο. Διότι είναι ευνόητο ότι κάθε χάρισμα που διαπιστώνουμε σε όλους τους ανθρώπους, κατεξοχήν όμως στους αγίους μας, προέρχεται από τον δωρεοδότη Κύριο,  όπως αδιάκοπα τονίζει ο λόγος του Θεού: «πάσα δόσις αγαθή και παν δώρημα τέλειον άνωθέν έστι καταβαίνον από του Πατρός των Φώτων».

Ποια η αιτία που ο Κύριος επιβλέπει σε κάθε εποχή, όπως πλούσια φαίνεται και στη δική μας, και αναδεικνύει μεγάλους αγίους; Η βαθιά επιθυμία και η αδιάκοπη δράση Του όπως και σύνολης της Τριαδικής Θεότητος προκειμένου τον πεσμένο στην αμαρτία άνθρωπο να τον επαναφέρει όπου ήν το πρότερον, πίσω στον Πατέρα Του δηλαδή, στο σπίτι Του, στη φυσιολογική και ομαλή κατάστασή του! Και πώς να μη δρα έτσι Αυτός που από τη φύση Του είναι Αγάπη, δηλαδή δεν μπορεί να μην αγαπά και να μη θυσιάζεται για τα πλάσματά Του, κατεξοχήν δε τον άνθρωπο τον κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν Εκείνου δημιουργημένο; Μπορεί οι άνθρωποι να διαγράφουμε τον Θεό από τη ζωή μας, να μην Τον θέλουμε καί να μην Τον λαμβάνουμε υπ’ όψιν μας, Εκείνος όμως συνεχίζει χωρίς καμία παύση να μας «κυνηγά», να βρίσκεται αέναα δίπλα μας και να μας προ(σ)καλεί να προβληματιστούμε για να έχει μία θέση κεντρική στη ζωή μας. Η μετάνοιά μας είναι το ζητούμενο από τον Κύριο για εμάς, διότι όπου υπάρχει μετάνοια εκεί υπάρχει η παρουσία Του, εκεί υπάρχει συνεπώς η γαλήνη της ψυχής, η ακριβή ειρήνη, η χαρά και η ευφροσύνη.

Οπότε η παρουσία ενός αγίου συνιστά τη μεγαλύτερη ευλογία που μπορεί να μας δώσει για να μας «κρούσει» τον κώδωνα της επιστροφής μας! Κι η  μετάνοιά μας ως «άκουσμα» της φωνής Του μέσα από τον άγιό Του είναι ό,τι δικαιώνει την ενέργεια της αγάπης Του. Χωρίς τη μετάνοιά μας η αγιότητα και να υφίσταται μένει μετέωρη για εμάς, που σημαίνει ότι δεν έχει κανένα νόημα να υμνούμε και να δοξάζουμε έναν άγιο αν δεν γίνεται η ζωή του αφορμή της αλλαγής μας επί τα βελτίω, δηλαδή ακολουθίας του και άρα ακολουθίας και Εκείνου! «Τιμή μάρτυρος μίμησις μάρτυρος» εξαγγέλλει από αιώνων η Πατερική Παράδοση ιδίως διά στόματος ιερού Χρυσοστόμου. Κι έρχεται και η εμπνευσμένη γραφίδα του υμνογράφου της Εκκλησίας μας να βροντοφωνάξει την ίδια αλήθεια χωρίς περιστροφές: «Ο φιλεύσπλαγχνος Κύριος, σε ως άγγελον στέλνει οδηγήσαι τον κόσμον προς την μετάνοιαν» (στιχ. εσπ.) – ο γεμάτος αγάπη Κύριος σε στέλνει ως άγγελο στον κόσμο για να τον οδηγήσεις στη μετάνοια.

Και ποια τα σημάδια της μετάνοιας αυτής ως επιστροφής προς τον Κύριο; Μα τι άλλο από την ίδια την αγάπη. Αγάπη ο Θεός μας, αγάπη και ο άνθρωπος που θέλει να ζει μαζί Του - αγάπη που αναφέρεται τόσο προς Εκείνον όσο και προς τον συνάνθρωπο, μάλιστα δε προς τον συνάνθρωπο, όποιος κι αν είναι αυτός, διότι η προς αυτόν στάση αποδεικνύει και την ποιότητα της αγάπης προς τον Θεό. Κι αυτό θα πει εν προκειμένω με τον άγιο Πορφύριο, ότι η εορτή του όντως είναι εορτή στον βαθμό που λειτουργεί για τον κάθε πιστό και για κάθε καλοπροαίρετο άνθρωπο ως πυξίδα και ως φάρος μέσα στα κύματα της εδώ ζωής. Βλέπουμε δηλαδή τον μεγάλο σύγχρονο άγιό μας και παίρνουμε τον δρόμο της αλλαγής μας, τον δρόμο της φιλανθρωπίας και της συγγνώμης και της συγχωρητικότητας. Και δεν μπορεί να είναι αλλιώς: ο άγιος είχε γίνει ένας άλλος Χριστός, του Οποίου το όνομα και η χάρη είχε ποτίσει την ύπαρξή του.

ΜΠΗΚΕ ΣΕ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ: ΤΟ ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ "ΑΚΟΛΟΥΘΕΙΝ"

 

ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ

Η θετική ανταπόκριση του χριστιανικού κοινού στο προηγούμενο βιβλίο μας «Στα χνάρια τους» - σχολιασμοί πάνω σε λόγια ή έργα οσίων ως επί το πλείστον αββάδων της Εκκλησίας μας, και δη των νεωτέρων, όπως των οσίων Πορφυρίου, Παϊσίου, Ιακώβου, Εφραίμ Κατουνακιώτου κ. ά. – μας ώθησε και στην παρούσα έκδοση παρόμοιου χαρακτήρα. Και πάλι σχολιάζουμε λόγια ή συμπεριφορές αγίων μας και εκκλησιαστικών προσώπων, που αποκαλύπτουν το ήθος τους, ήθος του ίδιου του σαρκωθέντος Θεού μας Ιησού Χριστού, όπως το αποκαλύπτει ιδίως ο απόστολος Παύλος: «Να υπάρχει μεταξύ σας το ίδιο φρόνημα που είχε κι ο Ιησούς Χριστός, ο οποίος, αν και ήταν Θεός, δεν θεώρησε την ισότητά του με τον Θεό αποτέλεσμα αρπαγής, αλλά τα απαρνήθηκε όλα και πήρε μορφή δούλου˙ έγινε άνθρωπος και όντας πραγματικός άνθρωπος ταπεινώθηκε θεληματικά υπακούοντας μέχρι θανάτου, και μάλιστα θανάτου σταυρικού» (Φιλ. 2, 5-8). Οπότε σε κάθε τι από τη ζωή και τον λόγο των αγίων αυτών, είτε παλαιοτέρων είτε νεωτέρων, φανερώνεται η αγάπη και η ταπείνωση που τους χαρακτήριζε και δημιουργούσε τις συνθήκες στην ύπαρξή τους για να ζει η χάρη του Θεού, δηλαδή να έχουν ζώσα κοινωνία με Εκείνον. Κι αυτό είναι το σημαντικότερο στοιχείο καθώς αναστρέφεται κανείς τους αγίους μας και τους συνεπείς πιστούς κάθε εποχής: μέσω αυτών αναπνέει την παρουσία του Τριαδικού Θεού μας και παίρνει τη δύναμη ώστε να βαδίζει και εκείνος, όσο του είναι δυνατόν, τον ίδιο δρόμο που βάδισαν και βαδίζουν κι εκείνοι.

Κι είναι ευνόητο ότι μία τέτοια πορεία, έστω και ως προοπτική, δίνει νόημα και χαρά στη μίζερη ζωή του κόσμου τούτου, που κύριο χαρακτηριστικό της έχει σε ένα μεγάλο βαθμό την αποστασία από τον αληθινό Θεό και τη διαγραφή Του  από τη ζωή του. Η αποστασία όμως και η διαγραφή του Θεού συνιστούν μία κόλαση, σημάδια της οποίας είναι το άγχος και η στενοχώρια, η ταραχή και η αίσθηση ενός ψυχικού πνιγμού που κάνει τον άνθρωπο να μην μπορεί να ησυχάσει ποτέ, ακόμη κι αν φαίνεται ότι ασχολείται με κάτι ευχάριστο γι’ αυτόν. Για τον χριστιανό όμως η απόβλεψη στον Κύριο Ιησού Χριστό, που σημαίνει η αίσθηση της παρουσίας Του στα όρια της ψυχοσωματικής του υπάρξεως, φέρνει το αποτέλεσμα που Εκείνος βεβαίωσε: τη χαρά και την αγαλλίαση, έστω κι αν εξωτερικά φαίνεται ότι υφίσταται η οδύνη του σταυρού, η βίωση των θλίψεων και των πειρασμών. Η χαρά είναι γεγονός εσωτερικό, της καρδιάς υπόθεση, κι αυτήν παλεύει αδιάκοπα να διακρατεί ο εν επιγνώσει χριστιανός. Άλλωστε δεν τρέφει αυταπάτες. Εφόσον επέλεξε να ζει με την πίστη του Χριστού, τα πάθη Του και τους πειρασμούς Του θα τους νιώσει κι ο ίδιος, με τη γνώση ότι μέσα από αυτούς θα βιώνει και τα σκιρτήματα της Ανάστασης.

Μαζί με τα σχόλια για τους αγίους μας ως σε παράρτημα εντάξαμε και κείμενα που αποτελούν μία χριστιανική ματιά πάνω σε επετείους και αφιερώματα που έχει καθιερώσει η σύγχρονη εποχή μας. Νομίζουμε ότι και τα κείμενα αυτά μας μεταφέρουν με έναν ίσως άλλον τρόπο στην ίδια ατμόσφαιρα: της θυσιαστικής αγάπης και του ταπεινού φρονήματος του Χριστού και των αγίων Του. Ευχόμαστε εκ βαθέων οι προκλήσεις των κειμένων μας να συνεργήσουν προς την κατεύθυνση αυτή, που είναι και η μόνη σώζουσα αφού παραπέμπει στο απόλυτο σημείο συντονισμού μας με τον Θεό, τη μετάνοια.  

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ

 

ΟΣΙΟΣ ΠΑΪΣΙΟΣ

1. Γιατί γίνονται οι καυγάδες;

2. Δεν είσαι ευγενής προς τη φύση; Είσαι άθεος!

3. Κληρονομικές καταβολές

4. Λύση μόνο με το Ευαγγέλιο

5. Μία εικόνα είναι αιώνιο κήρυγμα

6. Μύγες ή μέλισσες;

7. Να είμαστε… προσγειωμένοι!

8. Ο Θεός θέλει να Τον παρακαλούμε για να επεμβαίνει

9. Πότε μολύνεται και πότε καθαρίζεται ο άνθρωπος;

10. Πού υπάρχει πνευματική πρόοδος;

11. Είναι τα πράγματα έτσι που τα σκεπτόμαστε;

 

ΟΣΙΟΣ ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ

1. Εγώ δεν μιλάω για τον Χριστό, αν δεν μου ζητήσουν!

2. Ένας τρόπος αποκτήσεως χαρισμάτων που δεν έχουμε

3. Η μεταβολή της ευεργεσίας σε εκδίκηση και σε κακό

4. Η χαρά του Χριστού θα σε γιατρέψει!

5. Συνάντηση οσίων Πορφυρίου και Παϊσίου

 

ΑΓΙΟΙ, ΓΕΡΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΙ

 

ΑΓΙΟΙ

1. ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΘΕΟΛΟΓΟΣ: «Πατάει γη και κοιτάει ουρανό»

2. ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΘΕΟΛΟΓΟΣ: «Ο Χριστός κοιμάται!»

3. ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΝΥΣΣΗΣ: «Μακάριοι οι καθαροί τη καρδία»

4. ΕΥΜΕΝΙΟΣ (ΣΑΡΙΔΑΚΗΣ):  «Ο Θεός είναι φιλάνθρωπος»

5. ΕΦΡΑΙΜ ΚΑΤΟΥΝΑΚΙΩΤΗΣ: «Αυτοσχέδια προσευχή»

6. ΕΦΡΑΙΜ Ο ΣΥΡΟΣ: «Για εκείνον που δεν έχει υπομονή»

7. ΙΣΑΑΚ Ο ΣΥΡΟΣ: «Το σημάδι ότι πλησιάζουμε τον Θεό»

8. ΙΣΙΔΩΡΟΣ ΠΗΛΟΥΣΙΩΤΗΣ: «Βραχύβια η ζωή»

9. ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΚΟΣ: «Πηγή… Άβυσσος… Θάλασσα»

10.ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΡΟΣΤΑΝΔΗΣ: «Πότε καταστρέφεται και πότε ζωοποιείται η καρδιά;»

11.ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ: «Παιδιά ωσάν τα γουρουνόπουλα»

12.ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΠΕΝΤΑΠΟΛΕΩΣ: «Τι τιμά τον άνθρωπο»

13.ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ ΑΓΙΟΡΕΙΤΗΣ: «Τον Χριστό έβαλα μέσα μου και πώς να μην ησυχάσω;»

14.ΣΙΛΟΥΑΝΟΣ ΤΟΥ ΑΘΩ: «Η ιδεολογία ως πλάνη της χριστιανικής πίστεως»

15.ΣΥΓΚΛΗΤΙΚΗ: «Τρεις φορές γεννιόμαστε»

16.ΣΥΜΕΩΝ Ο ΝΕΟΣ ΘΕΟΛΟΓΟΣ: «Ο μόνος αληθινός θεραπευτής»

17.ΣΩΦΡΟΝΙΟΣ ΤΟΥ ΕΣΣΕΞ: «Η προσευχή του οσίου Εφραίμ του Σύρου»

18.Το παράπονο του Μεγάλου Αντωνίου

19. Λειτουργικό λόγιο: «Οσάκις αν πέσης, έγειραι και σωθήση»

 

ΓΕΡΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΙ

1. ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΗΣ ΟΠΤΙΝΑ: «Δώσε μου τη δύναμη να υποφέρω τον κόπο»

2. ΘΕΟΣΕΜΝΗ (μακαριστή ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ ΧΡΥΣΟΠΗΓΗΣ ΧΑΝΙΩΝ): «Να λέμε λίγα λόγια και καλά!»  

3. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΡΗΤΙΚΟΣ: «Χωρίς αυτήν η ζωή είναι μαύρη»

4. ΕΠΙΦΑΝΙΟΣ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ: «Η μετάνοια είναι σαν την αστραπή»

5. ΕΦΡΑΙΜ ΑΡΙΖΟΝΙΤΗΣ: «Η χάρη του Θεού δεν εξαιρεί κανέναν»

6. ΙΩΗΛ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ: Η αναζήτηση του θαύματος

7. ΠΑΥΛΟΣ ΕΥΔΟΚΙΜΩΦ: «Το τώρα: το πιο σημαντικό πράγμα της ζωής μας»

8. ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΠΕΙΡΑΙΩΣ: «Παναγία: Η πρώτη όλης της οικουμένης»

9. ΦΙΛΟΘΕΗ (ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΒΡΥΟΥΛΩΝ): «Ήταν τόσο λαμπερό το πρόσωπό της!»

10. Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Καρπός αγάπης ή ιδεολόγημα;

 

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΑ ΚΑΙ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ (Παράρτημα)

1. ΔΙΕΘΝΗΣ ΗΜΕΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΑΛΕΙΨΗ ΤΟΥ ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΥ

 (8 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ)

2. ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ (10 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ)

3. ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ

(15 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ)

4. ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ

(20 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ)

5. ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ (8 ΜΑΡΤΙΟΥ)

6. ΔΙΕΘΝΗΣ ΗΜΕΡΑ ΤΟΥ ΑΓΕΝΝΗΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ (25 ΜΑΡΤΙΟΥ)

7. ΜΑΝΑ… ΜΑΝΑ ΠΑΝΑΓΙΑ… ΜΑΝΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑ! (8 ΜΑΪΟΥ)

8. ΔΙΕΘΝΗΣ ΗΜΕΡΑ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ (4 ΙΟΥΝΙΟΥ)

9. Η ΕΟΡΤΗ ΤΟΥ ΠΑΤΕΡΑ (ΤΡΙΤΗ ΚΥΡΙΑΚΗ ΙΟΥΝΙΟΥ)

10. ΜΙΑ ΦΩΤΙΑ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ Ν’ ΑΝΑΨΕΙ!

11.ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΕΙΝΑΙ ΣΑΝ ΤΑ ΣΦΟΥΓΓΑΡΙΑ!

12.ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΗΣ ΜΑΚΡΟΖΩΪΑΣ

13.ΣΕ ΑΔΕΛΦΟ ΠΟΥ ΑΣΘΕΝΕΙ ΚΑΙ ΝΙΩΘΕΙ ΝΑ ΠΑΝΙΚΟΒΑΛΛΕΤΑΙ

14.ΣΕ ΑΔΕΛΦΟ ΚΟΥΡΑΣΜΕΝΟ, ΕΚΝΕΥΡΙΣΜΕΝΟ ΚΑΙ… ΑΠΟΚΑΜΩΜΕΝΟ

15. ΣΚΟΡΠΙΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΕΡΩΣΥΝΗ (Γ΄ ΚΥΡΙΑΚΗ ΝΗΣΤΕΙΩΝ)

Διαστάσεις: 21Χ14. Σελίδες: 333

Σε όλα τα κεντρικά βιβλιοπωλεία