«Η εποχή μας είναι αβάσταχτη. Δεν είμαι αλάθητος, μπορεί να σφάλλω σε κάθε βήμα, και πράγματι σφάλλω. Ωστόσο, θα σας πω ότι μου έρχεται συχνά η σκέψη πως φθάσαμε σε «αποκαλυπτικούς καιρούς». Εμείς όμως θα οικοδομήσουμε τον μικρό μας ναό - φτωχικό ναό σε σχέση με άλλους – με μεγάλη προθυμία, για να δώσουμε δόξα στον Θεό, τον Σωτήρα μας» (όσιος Σωφρόνιος του Έσσεξ).
Ρεαλισμός
αντικειμενικός και υποκειμενικός, διόραση και εκ Θεού φωτισμός, προσευχητική
και δοξολογική δράση στον κόσμο: το τρίπτυχο που βλέπουμε να χαρακτηρίζει τον
μέγα Γέροντα όσιο Σωφρόνιο του Έσσεξ, κατά τη συνοπτική ομολογία του, όπως την
εξέφρασε σε μία από τις τελευταίες ομιλίες του (Φεβρουάριος 1993) πριν μετατεθεί εις χώραν ζώντων.
1. (α) Ρεαλισμός αντικειμενικός («η
εποχή μας είναι αβάσταχτη»). Ο όσιος Γέρων έχει πλήρη επίγνωση των ηθικών
και πνευματικών διαστάσεων της εποχής του. Όχι μόνο τα πολλά χρόνια της ζωής
του, αλλά κυρίως οι εμπειρίες του, οι μελέτες του, οι πολλές συναντήσεις του με
κορυφαίους εκπροσώπους όλων σχεδόν των επιστημών, οι βαθείς πνευματικοί αγώνες
του τον είχαν καταστήσει ικανό και άκρως ευαίσθητο δέκτη για να συλλαμβάνει το
τι συμβαίνει στο βάθος της πραγματικότητας του κόσμου που ζούμε. Και δυστυχώς η
κρίση του ήταν παραπάνω από δραματική. «Η
εποχή μας είναι αβάσταχτη». Λόγω ακριβώς της απομάκρυνσης του κόσμου από
τον Θεό και της υποταγής του κατά φυσικό τρόπο στα νοσηρά πάθη του και στις
πονηρές δυνάμεις. Για τον όσιο τα πράγματα ήταν προφανή: ο σύγχρονος άνθρωπος,
μετά μάλιστα από τους δύο παγκοσμίους πολέμους και τις πολλαπλές κρίσεις που
τους συνόδεψαν, έχει κατρακυλήσει στο έσχατο βάθος της κατάπτωσης, με περαιτέρω
αυξητική τάση. «Η απομάκρυνση του Θεού
μετά από δύο απίστευτα σκληρούς Παγκόσμιους πολέμους, τον Α΄ και τον Β΄,
οδήγησε στο να βυθιστεί ολόκληρος ο κόσμος στην κρίση και να μη βρίσκει διέξοδο
πουθενά». «Ασφαλώς, ο κόσμος που μας περιβάλλει σημείωσε κολοσσιαία πρόοδο από
τεχνικής απόψεως. Από χριστιανικής όμως απόψεως δεν έκανε καμιά πρόοδο στην
καλλιέργεια της καρδιάς». Φτάνει μάλιστα στο σημείο ο όσιος να λέει το
τρομακτικό: «Η δύναμη του κακού του
σύγχρονου οργανωμένου κόσμου είναι τόσο μεγάλη, ώστε παρ’ όλη την προσευχή, παρ’ όλη την ένταση του
πνεύματός μας, δεν επιτυγχάνουμε τη νίκη επάνω στο πνεύμα του κόσμου. Είμαστε
συντετριμμένοι από τα παθήματα που μας προσβάλλουν από έξω».
(β) «Ρεαλισμός υποκειμενικός» («Δεν είμαι αλάθητος, μπορεί να σφάλλω σε κάθε βήμα, και πράγματι σφάλλω»). Η δραματική διαπίστωσή του όμως εκτείνεται και πέραν του αντικειμενικού κόσμου∙ αγκαλιάζει και τη δική του εσωτερική πραγματικότητα. Παρ’ όλους τους ασκητικούς αγώνες του για δεκαετίες ολόκληρες, μέσα στον κόσμο, στο κοινόβιο, στην έρημο του αγίου Όρους, νιώθει τη μικρότητά του: η αίσθηση του λάθους και του σφάλματος τον συνοδεύουν την κάθε στιγμή και στο κάθε βήμα του. Αλλά αυτό τελικώς δεν είναι μειονέκτημα, αλλά αποκάλυψη του μεγαλείου του από πλευράς πνευματικής! Διότι ποιος είναι ο μεγάλος χριστιανικά; Εκείνος που έχει συναίσθηση της αμαρτωλότητάς του, της ανθρωπινότητάς του ως πορευόμενος διαρκώς «ἐν χώρᾳ καί σκιᾷ θανάτου», με την πλάνη να χαρακτηρίζει τον νου του σε κάθε σχεδόν έκφρασή του! Ο μόνος αλάθητος, ο μόνος «άσφαλτος», ο μόνος αναμάρτητος για τη χριστιανική πίστη είναι ο Κύριος Ιησούς Χριστός – «Αὐτός ἁμαρτίαν οὐκ ἐποίησε οὐδέ εὑρέθη δόλος ἐν τῷ στόματι αὐτοῦ»∙ «Τίς ἐξ ὑμῶν ἐλέγχει με περί ἁμαρτίας». Όλοι οι υπόλοιποι άνθρωποι, όσο μεγάλοι και σπουδαίοι κι αν είναι, βάλλονται πανταχόθεν από την αμαρτία και τη ροπή προς το πονηρό. Αν κάποιος είναι άγιος, είναι γιατί έδεσε την ύπαρξή του με τον Κύριο και Τον άφησε Εκείνος να «κουμαντάρει» τον νου και τη βούλησή του, οπότε κάθε τι καλό οφείλεται στον Χριστό κι όχι στον ίδιο του τον εαυτό. «Τί ἔχεις ὅ οὐκ ἔλαβες;» διερωτάται ο μέγας απόστολος Παύλος. «Εἰ δέ καί ἔλαβες, τί καυχᾶσαι ὡς μή λαβών;» Και τι συμβαίνει μάλιστα ως γνωστόν; Όσο βαθαίνει κανείς τη σχέση του με τον Χριστό, όσο Τον νιώθει ζωντανό στην ύπαρξή του, τόσο και μικρότερος και αμαρτωλότερος αισθάνεται. Γιατί φωτίζεται στα έσχατα βάθη της καρδιάς του να δει τον προσωπικό του Άδη. Πότε ο προφήτης Ησαῒας ένιωσε την απόλυτη μικρότητά του; Όταν ο Θεός τού αποκάλυψε τον εαυτό Του. Μπροστά στην αγιότητα του Θεού ένιωσε πόσο μηδαμινός και κενός είναι! «Ὤ τάλας είμί ἐγώ. Γιατί είδα με τα μάτια μου Κύριο τον Θεό μου». Η ταπείνωση λοιπόν ως συναίσθηση της εσωτερικής τραγικής πραγματικότητας και ως καρδιακός συντονισμός με τον απόλυτα ταπεινό Ιησού είναι το χαρακτηριστικό του αγίου ανθρώπου, κι αυτήν την ταπείνωση εκφράζει και ο μέγας Γέρων Σωφρόνιος.
2. Διόραση και εκ Θεού φωτισμός («φθάσαμε σε αποκαλυπτικούς καιρούς»). Ο Γέρων δεν κινείται με νοσηρή φαντασία, κατά τον τύπο αρκετών συνανθρώπων μας που η «αποκαλυπτική γραμματεία» τους γοητεύει και τους απορροφά. Δεν είναι από αυτούς που η στροφή προς το μέλλον τούς οδηγεί στο να φτιάχνουν «σενάρια» καταστροφολογικά, με σκοπό να φοβίσουν και να ταράξουν τους ανθρώπους – σ’ αυτό αρέσκεται περισσότερο ο Πονηρός διάβολος και άνθρωποι που ίσως η ψυχοσύνθεσή τους έχει υποστεί κάποια διαστροφή. Ό,τι λέγει είναι καρπός προσευχής και ενέργειας του Πνεύματος του Θεού στην καθαρή καρδιά του. Γι’ αυτό και η σκέψη του εν Πνεύματι τον οδηγεί στην αποδοχή ότι φθάσαμε σε «αποκαλυπτικούς καιρούς», σε καιρούς δηλαδή που περιγράφει ο Κύριος στο Ευαγγέλιο για τα γεγονότα που θα συμβούν πριν από τη Δευτέρα Του Παρουσία, ή που το Πνεύμα του Θεού φωτίζει τον άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο στην ιερή Αποκάλυψή του: συγκλονιστικά παγκόσμια γεγονότα που φέρνουν άμετρη θλίψη και πόνο και φόβο στην ψυχή του ανθρώπου! Αλλά τι θυμάται και μας λέει ο όσιος; Ότι όλα αυτά τα «αποκαλυπτικά» είναι μέσα στο σχέδιο του Θεού, προκειμένου να δυναμώσουμε στην πίστη και στην υπομονή μας. «Ωστόσο όμως, όταν προσευχόμαστε στον Θεό για όλο τον κόσμο, Αυτός απαντά: «Ναι, πάσχει ο άνθρωπος... Αλλά αφήστε το αυτό όπως είναι, και μη ταράζεσθε, γιατί είναι αναπόφευκτοι οι πόλεμοι∙ μην ταράζεσθε, επειδή οι άνθρωποι πάσχοντας φθάνουν πραγματικά ώς το άκρο εκείνου που μπορούμε να ονομάσουμε όριο υπομονής της θελήσεως... “Ὅταν δέ ἀκούσητε περί πάντων τούτων, ἀνακύψατε καί ἐπάρατε τάς κεφαλάς ὑμῶν, διότι ἐγγίζει ἡ ἀπολύτρωσις ὑμῶν”». Ο άγιος Σωφρόνιος φωτίζεται από τον Θεό για να μας πει ότι αυτά που ο Κύριος έχει πει και προαναγγείλει στο Ευαγγέλιό Του περί των εσχάτων ημερών βρίσκονται σε εξέλιξη. Ο Κύριος έρχεται, «μαράν ἀθά» – ό,τι διαρκώς ομολογούμε οι χριστιανοί στο Σύμβολο της Πίστεώς μας «καί πάλιν ἐρχόμενον μετά δόξης...».
3. Και να, το
χαρακτηριστικό του αγίου ανθρώπου όταν μιλάει για «αποκαλυπτικούς καιρούς».
Ενόψει του ερχόμενου Κυρίου, δεν προτείνει να αφήσουν οι άνθρωποι τις δουλειές
τους και να βγουν «αλαφιασμένοι» και «αφιονισμένοι» στους δρόμους∙ αλλ’ ούτε
πολύ περισσότερο να συνεχίζουν τη ζωή τους σαν να μη συμβαίνει τίποτε. Η
πρότασή του είναι ακραιφνώς αυτό που πρότεινε ο Κύριος και επαναλαμβάνει έκτοτε
η αγία Εκκλησία μας διά των Αποστόλων, των Πατέρων της, των αγίων της: «γίνεσθε ἕτοιμοι, ὅτι ᾗ ὥρᾳ οὐ δοκεῖτε, ὁ
Κύριος ἔρχεται». «Εμείς όμως θα οικοδομήσουμε τον μικρό μας
ναό - φτωχικό ναό σε σχέση με άλλους –
με μεγάλη προθυμία, για να δώσουμε δόξα στον Θεό, τον Σωτήρα μας». Ζώντας
με προσμονή του Κυρίου, κινητοποιείται και κινητοποιεί τους μοναχούς του να
ζουν δοξολογικά προς τον Θεό, κάνοντας αυτό που πρέπει για την επιβίωσή τους –
το καθημερινό ανθρώπινο, τις οικοδομικές εργασίες... Κι αυτό είναι η μεγάλη
συνεισφορά του οσίου Σωφρονίου εκτός των άλλων σε μας τους συγχρόνους και
αδαείς: να ζούμε με τη μεγαλύτερη δυνατή ένταση πάνω στις εντολές του Κυρίου
προσμένοντάς Τον, αλλά και σκύβοντας ταυτοχρόνως πάνω στην καθημερινότητά μας και
για τα πιο απλά έργα. Το να επιτελούμε ο καθένας στο πόστο του το έργο του, με
επίγνωση όμως της παρουσίας του Κυρίου, αυτό συνιστά τον αγιασμό μας.
