«Ο όσιος Στέφανος έζησε και άκμασε περί τα τέλη του ογδόου αιώνος μ.Χ. και αγωνίστηκε κατά των αιρέσεων. Υπήρξε και εκκλησιαστικός ποιητής ασματικών τροπαρίων, όπως μας το αναφέρει ο άγιος Θεοφάνης ο Γραπτός, στον κανόνα που συνέθεσε προς χάριν του οσίου».
Ο υμνογράφος της ακολουθίας του οσίου Πατέρα Στεφάνου, άγιος Θεοφάνης ο Γραπτός, από τους γνωστότερους και σπουδαιότερους υμνογράφους της Εκκλησίας μας, τονίζει τον διπλό αγώνα του οσίου. Πρώτον, κατά των αιρέσεων, που λυμαίνονταν την ορθόδοξη πίστη. Υπήρξε από εκείνους που έχοντας τη χάρη του αγίου Πνεύματος εξέθεταν ορθά τη διδασκαλία της Εκκλησίας μας, με αποτέλεσμα να αναδύεται η ευωδία του μύρου των δογμάτων της: «Μυρίζουσιν, όσιε, των σων δογμάτων οι λόγοι τη χάριτι του Πνεύματος λαμπόμενοι∙ Θεότητα μίαν γαρ σέβων, προσώποις τρισί, Λόγου τε την σάρκωσιν υμνών, ευωδιάζεις ημάς, πανόλβιε». (Οι λόγοι των δογμάτων σου, όσιε, λάμποντας από τη χάρη του αγίου Πνεύματος, ευωδιάζουν σαν μύρο. Διότι σεβόμενος τη μία Θεότητα σε τρεις υποστάσεις, και υμνολογώντας τη σάρκωση του Θεού Λόγου, προκαλείς ευωδία σε εμάς, πανόλβιε). Αυτό είναι το χαρακτηριστικό της αλήθειας που φανέρωσε ο Κύριος και ζει η Εκκλησία: κάνει τον άνθρωπο να ευωδιάζει σαν μύρο, γιατί αγκαλιάζει το πνευματικό μύρο, τον Κύριο.
Δεύτερον, κατά των ψεκτών παθών του, κατά των εμπαθών κινήσεων της ψυχής και του σώματός του, που απειλούσαν την πνευματική υπόστασή του, την ίδια την εν Χριστώ ύπαρξή του. Διότι τα πάθη, διαστρεβλωμένα από τον εγωισμό, αλλοιώνουν τον άνθρωπο και τον καθιστούν χειρότερο και από τα πιο σκληρά θηρία. Ο άγιος υμνογράφος «αιχμαλωτίζεται» κυριολεκτικά από τον δεύτερο αυτόν αγώνα του οσίου Στεφάνου. Ενώ έχει την έγνοια του αντιαιρετικού αγώνα του οσίου, στην πορεία σαν να τον «ξεχνάει». «Βυθίζεται» στα πνευματικά του παλαίσματα κι εκεί παραμένει. Ασκητής ο ίδιος ο Θεοφάνης, γνώστης της όλης πνευματικής πορείας ενός πιστού, έχει τη δυνατότητα διακρίσεως των σημαδιών της πορείας αυτής στην ύπαρξη του οσίου Στεφάνου. Και αυτά καταγράφει. Δεν έχει άδικο: μόνον ένας που έχει αγωνιστεί «νόμιμα» και έχει οδηγηθεί σε κάθαρση της καρδιάς του, ώστε να ζει την παρουσία του Θεού, έχει τη δυνατότητα ορθής διάγνωσης της πλάνης, της απόκλισης από την αλήθεια, συνεπώς της με δύναμη προβολής της αληθινής πίστεως του Χριστού. Έτσι αδιάκοπα ο υμνογράφος υπενθυμίζει: «Ορμήν των παθών, απαθείας έρωτι κατέσβεσας, θεοφόρε Στέφανε, και ταις θεωρίαις και ταις πράξεσι, κατελάμπρυνας πάσαν την της ψυχής κατάστασιν». (Θεοφόρε Στέφανε, έσβησες ολοκληρωτικά την ορμή των παθών σου, με τον έρωτα της απάθειας, και καταλάμπρυνες όλη την κατάσταση της ψυχής σου με τις θείες θεωρίες και τις ασκητικές πράξεις). Το πατερικό λόγιο «η πράξη είναι το σκαλοπάτι για τη θεωρία» - «πράξίς εστι θεωρίας επίβασις» - το βλέπει ο υμνογράφος ακριβώς εφαρμοσμένο στον όσιο Στέφανο.
Δεν θα μας επαρκέσει ο χώρος, αν θελήσουμε να αναπτύξουμε τα ασκητικά στοιχεία, που αναφέρει ο άγιος Θεοφάνης. Και ευλόγως: θεωρεί τον όσιο Στέφανο όχι μόνο «νικητή των παθών και τύπο ορθού βίου», αλλά και «αλείπτην αζύγων – καθοδηγητή δηλαδή των μοναχών – κανόνα Μοναζόντων, αρετών υπογραμμόν». Εκείνο όμως που θα ανασύρουμε από τον θησαυρό της ακολουθίας του οσίου, είναι ο ύμνος από την έκτη ωδή του κανόνα του, που ο υμνογράφος τον έχει δανειστεί, προφανώς, από τον Μέγα Βασίλειο. Όπως δηλαδή ο Μέγας Πατέρας Βασίλειος αναφέρει σε λόγο του ότι «ο νους του πιστού ανθρώπου, αν δεν διαχυθεί στα του κόσμου με τις αισθήσεις, έρχεται μέσα στον εαυτό του, και μέσω του εαυτού του βρίσκει τον Θεό», κατά τον ίδιο τρόπο και ο όσιος Στέφανος, κατά τον Θεοφάνη: «Μακαρίως τον βίον διήνυσας» λέει. «Μύσας τας αισθήσεις γαρ έξω γεγένησαι της κοσμικής συγχύσεως και Θεώ προσωμίλησας, Στέφανε». (Πέρασες με μακάριο τρόπο τη ζωή σου, Στέφανε. Διότι αφού έκλεισες και έφραξες τις αισθήσεις σου, βρέθηκες έξω από την κοσμική σύγχυση και έτσι ενώθηκες και μίλησες με τον Θεό). Πράγματι: δεν είναι δυνατόν να βρούμε τον Θεό, να έχουμε αληθινή κοινωνία μαζί Του, αν η καρδιά μας δεν βρίσκεται ολοκληρωτικά σε Εκείνον. Καρδιά που είναι αγκυροβολημένη στον κόσμο τούτο χαϊδεύοντας τις αισθήσεις, το μόνο που εισπράττει είναι η ταραχή και η σύγχυση.
