α.
Αν την προηγουμένη Κυριακή μιλήσαμε για τους μεγάλους Πατέρες και Διδασκάλους
της Εκκλησίας αγίους Αθανάσιο και Κύριλλο, οι οποίοι βοήθησαν την Εκκλησία στη
συνειδητοποίηση της πίστεώς της περί του Ιησού Χριστού ως ομοουσίου με τον Θεό
Πατέρα και τελείου Θεού και τελείου ανθρώπου, η σημερινή Κυριακή μας δίνει την
ευκαιρία να μιλήσουμε για τη θεολογική προσφορά ενός άλλου Πατέρα και
Διδασκάλου, του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, ο οποίος με τη ζωή και τη
διδασκαλία του εξίσου βοήθησε στη συνειδητοποίηση του ποιο είναι το τρίτο
πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, το Άγιον Πνεύμα. Ιδιαιτέρως καθοδηγητής μας θα είναι
το απολυτίκιο του αγίου.
β.
1. (α) «Ο ποιμενικός αυλός της θεολογίας
σου τας των ρητόρων ενίκησε σάλπιγγας». Ποιοι ήταν αυτοί οι ρήτορες που
σάλπιζαν κατά της πίστεως της Εκκλησίας την εποχή του αγίου Γρηγορίου; Ήταν οι
λεγόμενοι Πνευματομάχοι, εκείνοι δηλαδή που αρνούνταν τη θεότητα του αγίου
Πνεύματος, μετά μάλιστα τη διατράνωση της πίστεως της Εκκλησίας περί του Ιησού
Χριστού ως ομοουσίου του Πατρός. Και οι αιρετικοί αυτοί διαβαθμίζονταν ανάλογα
με την ένταση της αμφισβήτησής τους. «Δεν είναι το άγιον Πνεύμα Θεός, έλεγαν,
αλλά μία δύναμη του Θεού».
(β)
Και μιλάει για σάλπιγγες των ρητόρων και για ρήτορες, γιατί φώναζαν και δημιουργούσαν πολλά προβλήματα στην πίστη,
ενώ χρησιμοποιούσαν ως επιχειρήματα τα λόγια όχι του Ευαγγελίου, μα των
κοσμικών ρητόρων με τα τεχνάσματα της ανθρώπινης λογικής.
2.
Αλλά ο Θεός διάλεξε την εποχή εκείνη τον άγιο Γρηγόριο προκειμένου να
αντιπαρατάξει στη τεχνολογία των αιρετικών Πνευματομάχων τη θεολογία της
Εκκλησίας Του. Διότι ο μέγας Πατήρ θεολογούσε και δεν τεχνολογούσε, που
σημαίνει πως ό,τι έλεγε ήταν ο λόγος του Θεού και όχι ο σκοτεινιασμένος
τεχνικός ανθρώπινος λόγος. Και τι είπε ο άγιος Πατέρας; Εκφράζοντας τη ζωή της
Εκκλησίας μαρτύρησε την αλήθεια ότι το Άγιον Πνεύμα δεν είναι μία δύναμη απλώς
του Θεού, αλλά το τρίτο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, το Ίδιο Θεός με τα άλλα
πρόσωπα του Πατρός και του Υιού, το Οποίο εκπορεύεται, κατά την αποκάλυψη του
Κυρίου, από τον Θεό Πατέρα και στέλλεται στον κόσμο από τον Υιό φανερώνοντας
Αυτόν στις καρδιές των ανθρώπων.
Το επιχείρημα του ιερού Πατρός ήταν
ατράνταχτο: αν το Άγιον Πνεύμα δεν είναι Θεός, τότε πώς μπορεί να μας φανερώνει
τον Θεό και να μας κάνει κι εμάς Θεούς κατά χάριν; Κανείς δεν μπορεί να
προσφέρει αυτό που δεν έχει. Το Άγιον Πνεύμα μάς αποκαλύπτει τον Θεό, γιατί
ακριβώς είναι το Ίδιο Θεός. Λοιπόν κατέληγε λίγο προκλητικά ο άγιος με τον
φωτισμό του Θεού: αν δεν είναι Θεός το Πνεύμα, ας πάει πρώτα να θεωθεί κι
έπειτα ας θεώσει κι εμάς! Δεν πρέπει να λησμονούμε άλλωστε ότι τα πάντα στην
Εκκλησία: η πίστη, η αγάπη, τα μυστήρια, η πνευματική ζωή, υφίστανται και
υπάρχουν με την ενέργεια του Αγίου αυτού Πνεύματος. Αν ο Χριστός έτσι αποτελεί
την κεφαλή της Εκκλησίας, το Άγιον Πνεύμα συνιστά την ψυχή της. Και πράγματι η
Εκκλησία μας διά της Β΄ Οικουμενικής Συνόδου της Κωνσταντινουπόλεως (381)
επικύρωσε τη θεολογία αυτή του αγίου Γρηγορίου, με αποτέλεσμα να συμπληρώσει το
Σύμβολο της Πίστεως της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου της Νικαίας (325).
3.
Το απολυτίκιο όμως μας εξηγεί το πώς ο άγιος Γρηγόριος έγινε «σκεύος εκλογής» του Θεού και μάλιστα
χαρακτηρίσθηκε ως ο δεύτερος θεολόγος της Εκκλησίας μετά τον πρώτο, τον άγιο
Ιωάννη τον Ευαγγελιστή. «Ως γαρ τα βάθη
του Πνεύματος εκζητήσαντι, και τα κάλλη του φθέγματος προσετέθη σοι». Ζήτησες
τα βάθη του Πνεύματος και σου προστέθηκαν και τα κάλλη του λόγου.
(α)
Εκζήτησε λοιπόν τα βάθη του Αγίου Πνεύματος ο άγιος. Σκοπός του δηλαδή ήταν η
γνώση του Θεού, με την έννοια της σχέσεως και της εμπειρίας του Θεού. Και η
εμπειρία αυτή αποκτάται με το ίδιο το Άγιον Πνεύμα. Ζήτησε να αποκτήσει το
Πνεύμα του Θεού, γι’ αυτό αφιερώθηκε στον Θεό, («δει σχολάσαι και γνώναι Θεόν»: πρέπει να αφιερωθεί κανείς στον Θεό
για να γνωρίσει τον Θεό, είναι μία δική του φράση), καθαρίζοντας τον εαυτό του
από κάθε τι αμαρτωλό. Κι αυτό γιατί ο καθαρός και άγιος Θεός μόνο στον καθαρό
και άγιο άνθρωπο μπορεί να αποκαλύπτεται. Όπως διαρκώς το επισημαίνουν οι
προσευχές της Θ. Λειτουργίας: Ο Θεός είναι ο άγιος που επαναπαύεται στις καρδιές
των αγίων («ο εν αγίοις αναπαυόμενος»).
(β)
Και την εμπειρία του Πνεύματος του Θεού που απέκτησε μπόρεσε να την κάνει λόγο
και να τη διατυπώσει, γιατί του χαρίστηκε το κάλλος του λόγου, επειδή προφανώς
ο νους του είχε την ανάλογη δεκτικότητα. Και το λέμε αυτό, γιατί πολλοί άγιοι
απέκτησαν εμπειρία του Θεού, αλλά δεν είχαν όλοι το χάρισμα της σοφίας ως
δυνατότητας εκφράσεως της εμπειρίας τους από τη γνώση του Θεού.
γ.
Είμαστε ευγνώμονες στον άγιο Γρηγόριο, ο οποίος μάς βοήθησε στη σχέση μας με
τον Θεό. Αλλά ασφαλώς απείρως περισσότερο είμαστε ευγνώμονες στον Κύριο Ιησού
Χριστό, ο Οποίος χαρίτωσε κι αυτόν τον άγιό Του για την προσφορά του αυτή. Κι
είναι σαν να μας φωνάζει και σήμερα ο άγιος: σκοπός της ζωής δεν είναι απλώς να
είμαστε καλοί άνθρωποι ή να περάσουμε ανώδυνα τα όποια χρόνια της εδώ ζωής μας.
Σκοπός μας είναι η απόκτηση του Αγίου Πνεύματος, δηλαδή η ορθή εκκλησιοποίησή
μας, με την έννοια ασφαλώς της ενεργοποίησης στην καθημερινότητά μας της ήδη
δοσμένης σε εμάς διά του αγίου βαπτίσματος χάρης του Θεού. Ό,τι με άλλα λόγια
μάς έχει δοθεί εν σπέρματι: το Πνεύμα του Θεού, αυτό και να το καλλιεργήσουμε
και να το αυξήσουμε, «άχρις ου μορφωθή
Χριστός εν ημίν».
