ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΕΝΝΕΑ ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΟΙ ΕΝ ΚΥΖΙΚΩ ΜΑΡΤΥΡΗΣΑΝΤΕΣ

Ο άγιος υμνογράφος μένει και σε κάτι που αποτελεί αποδεικτικό στοιχείο της ορθής πορείας ζωής των εννέα: την ενότητά τους. Οι άγιοι, μολονότι εννιά στον αριθμό και προερχόμενοι μάλιστα από διαφορετικές περιοχές, είχαν μία ψυχή και μία καρδιά. Ό,τι σημειώνει για την πρώτη κοινότητα των Ιεροσολύμων ο ευαγγελιστής Λουκάς στις Πράξεις των Αποστόλων, ότι δηλαδή οι χριστιανοί ῾είχαν τα πάντα κοινά, διότι είχαν μία καρδιά και ένα φρόνημα όλοι τους᾽, ό,τι εύχεται η Εκκλησία μας, στοιχούσα στην εντολή του αρχηγού της Ιησού Χριστού: ῾ίνα πάντες εν ώσιν᾽, αυτό ακριβώς βλέπουμε στους εννέα σήμερα ήρωες της πίστεως. Μπορεί να ήταν εννιά σώματα, μία όμως ήταν η γνώμη τους, λόγω της κοινής πίστεως και αγάπης τους προς τον Χριστό. Κι από την άποψη αυτή όπου υπάρχει διάσπαση και έχθρα και μίσος, ακόμη κι αν ομολογείται η ίδια πίστη, Χριστός εκεί δεν υφίσταται. ῾Έχοντας μία γνώμη στα διαφορετικά σώματά σας, πήρατε μαζί το στεφάνι του μαρτυρίου, μάρτυρες᾽(῾Μίαν γνώμην διαφόροις εν τοις σώμασιν έχοντες, μαρτυρίου στέφος άμα εκομίσασθε, μάρτυρες᾽) (ωδή δ´). Κι αλλού: ῾Έξι νέοι, μαζί με άλλους τρεις, απέκτησαν μία γνώμη σε πολλά σώματα και κατάσβεσαν το καμίνι της πλάνης, γιατί δροσίζονταν ευσεβώς από τη δροσιά του θείου Πνεύματος᾽(῾Νέοι εξ τρισί προς άλλοις, μίαν γνώμην εν πολλοίς κτησάμενοι σώμασι, κάμινον κατέσβεσαν πλάνης, δρόσω θείου Πνεύματος ευσεβώς δροσιζόμενοι᾽) (ωδή ζ´).

ΜΙΚΡΕΣ ΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΚΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ (70)

«Εκείνος που αγαπά τον Κύριο, έχει προηγουμένως αγαπήσει τον αδελφό του. Το δεύτερο οπωσδήποτε είναι απόδειξη του πρώτου. Εκείνος που αγαπά τον πλησίον του, ποτέ δεν θα ανεχθεί ανθρώπους που καταλαλούν. Θα φύγει δε μακριά από αυτούς σαν από φωτιά. Εκείνος που λέγει ότι αγαπά τον Κύριο και συγχρόνως οργίζεται κατά του αδελφού του, μοιάζει με εκείνον που τρέχει στον ύπνο του!» (λόγ. λ΄ 15).

Μη σπεύδεις να ομολογείς την αγάπη σου στον Θεό! Γιατί μπορεί να εκτεθείς… ανεπανόρθωτα! Ο όσιος σου θυμίζει: η αγάπη σου στον Θεό μετριέται μόνο από την αγάπη σου στον συνάνθρωπο. Που σημαίνει: όση αγάπη τρέφεις στον συνάνθρωπό σου, τόση αγάπη τρέφεις και στον Θεό. Ποιον συνάνθρωπο όμως; Όχι ασφαλώς τον φίλο και τον αδελφό σου, οι οποίοι στέκονται εξίσου με σένα φιλάδελφα απέναντί σου. Τον συνάνθρωπο που είναι ίσως ο «κακός» γείτονάς σου, ο «ενοχλητικός» συνάδελφός σου, το «σκληρό» αφεντικό σου, ο «τεμπέλης» υπάλληλός σου, ο υβριστής σου ή αυτός που σε αδίκησε και σ’ αδικεί! Στη στάση σου απέναντι σ’ αυτούς πρωτίστως θα μετρήσεις την αγάπη σου και στον Θεό. Κι ίσως τότε θα σκύψεις τα μάτια από ντροπή! Γιατί μπορεί να μη δεις όχι τη ζητούμενη από τον Χριστό αγάπη μέσα σου, αλλ’ ούτε καν το ίχνος της! Κι ακόμη χειρότερα: μπορεί να δεις κι ένα μίσος και μια έχθρα, φανερή ή αφανή, να σου κατατρώγει τα σωθικά! Τότε θα ξέρεις: όχι μόνο δεν αγαπάς τον Θεό, αλλά Τον… μισείς, έστω κι αν θεωρητικά Τον λατρεύεις! «Απόδειξη της αγάπης στον Θεό είναι η αγάπη στον αδελφό»!

Ο όσιος δεν λέει δικά του πράγματα. Μεταφέρει τον αποκαλυπτικό λόγο της αγίας Γραφής, βεβαιωμένο ασφαλώς και από τη δική του αγία εμπειρία. Ο άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος δεν είναι εκείνος που τονίζει εν Πνεύματι ότι «όποιος πει ότι αγαπώ τον Θεό αλλά μισώ τον συνάνθρωπό μου είναι ψεύτης;» Για να προσθέσει: «εάν δεν αγαπάς τον συνάνθρωπό σου που τον βλέπεις με τα μάτια σου, πώς θα αγαπήσεις τον Θεό που είναι αόρατος;» Αλλά και ο άγιος ευαγγελιστής καταθέτει τελικώς τη μαρτυρία του ίδιου του ενανθρωπήσαντος Θεού: «Εάν αγαπάτε τους αγαπώντας υμάς, ποία υμίν χάρις εστίν; Και γαρ οι αμαρτωλοί το αυτό ποιούσιν. Πλην, αγαπάτε τους εχθρούς υμών, καλώς ποιείτε τοις μισούσιν υμάς, ευλογείτε τους καταρωμένους υμάς, προσεύχεσθε υπέρ των διωκόντων και επηρεαζόντων υμάς». Ο λόγος είναι απόλυτος, γιατί είναι ο λόγος ακριβώς του Θεού. Δεν επιδέχεται διαφορετικές ερμηνείες.

Κι ο όσιος Ιωάννης μας δίνει και άλλα αποδεικτικά, για να μην τρέφουμε και πάλι αυταπάτες: λες ότι αγαπάς τον Θεό; Για κοίτα το θέμα της κατάκρισης και της οργής απέναντι στον συνάνθρωπό σου. Όχι μόνο δεν πρέπει να κατακρίνεις τον πλησίον σου, αλλ’ ούτε καν να ακούσεις λόγο κατακρίσεως γι’ αυτόν από άλλον: φύγε σαν από φωτιά! Και μη νευριάζεις και οργίζεσαι μαζί του! Αν το κάνεις, πορεύεσαι την πνευματική ζωή, όσο πορεύεσαι… κοιμώμενος!

ΜΙΚΡΕΣ ΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΚΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ (69)

«Η αγάπη, ως προς την ποιότητά της είναι ομοίωση με τον Θεό, όσο βέβαια είναι δυνατόν στους ανθρώπους. Ως προς την ενέργειά της, μέθη της ψυχής. Ως προς δε τις ιδιότητές της, πηγή πίστεως, άβυσσος μακροθυμίας, θάλασσα ταπεινώσεως» (λόγ. λ΄, 3).

Δεν χρειάζονται σχόλια. Ο όσιος στο λέει ξεκάθαρα: μοιάζεις με τον Θεό, όταν αγαπάς. Γιατί «ο Θεός αγάπη εστί». Κι έτσι είσαι μέσα στην προοπτική της δημιουργίας σου, γιατί μ’ αυτήν τη δυναμική δημιουργήθηκες: «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν Θεού». Που σημαίνει: όσο αγαπάς τόσο γίνεσαι και φυσιολογικός. Βγάλε την αγάπη από τη ζωή σου και αυτομάτως χάνεις τον ανθρωπισμό σου. Συνεπώς γίνεσαι κτηνώδης και δαιμονιώδης, μολονότι και τα κτήνη ακόμη έχουν κάποια φυσική αγάπη. Οπότε μπορεί να μεγαλουργείς στον κόσμο, είτε με τις γνώσεις σου είτε με τα χρήματά σου είτε με τις σπουδαίες θέσεις σου, και τελικώς να λειτουργείς μέσα σ’ αυτόν ως τύραννος και ως κόλαση – ένας άλλος περιφερόμενος δαίμονας!

Εννοείται βεβαίως ότι μιλάμε για την αληθινή αγάπη και όχι τις «καρικατούρες» της που δημιουργούμε συνήθως οι άνθρωποι (παραλλαγές του ίδιου του εγωισμού!)  – γι’ αυτό και ο όσιος τη σχετίζει με τον Θεό. Θυμήσου τον ωραίο στίχο: «Θες να δεις την αγάπη; Κοίτα τον Σταυρό!» Στον Σταυρό βλέπουμε, όσο είναι δυνατόν για μας, τα όρια της αγάπης, δηλαδή την κατανόησή της ως θυσίας ανιδιοτελούς προς χάρη του άλλου. Και τι γίνεται, όταν με τη χάρη του Χριστού, (που σημαίνει με τη χάρη των μυστηρίων της Εκκλησίας), προσπαθούμε κι εμείς να τη ζήσουμε; Αρχίζουμε να νιώθουμε την ενέργειά της που είναι μια «μέθη της ψυχής». Γιατί; Διότι τότε φανερώνεται ο ίδιος ο Χριστός μέσα στην ψυχή του ανθρώπου, κάνοντάς τον να ζει μια θεοειδή «τρέλα»! Ο ίδιος το υποσχέθηκε: «Εάν με αγαπάτε, τηρείστε τις εντολές μου (δηλαδή το «αγαπάτε αλλήλους»). Κι όταν με αγαπήσετε έτσι, θα σας αγαπήσει ο Πατέρας μου, κι εγώ θα σας αγαπήσω και θα σας φανερωθώ μέσα σας». Ζώντας την αγάπη λοιπόν ζεις διαρκώς τη θεία κοινωνία: σου προσφέρεται μ’ έναν πνευματικό και ξεχωριστό από το μυστήριο της Ευχαριστίας ο ίδιος ο Χριστός!

Ο όσιος σου δίνει και τα κριτήρια γνησιότητας της αγάπης και της θεοκοινωνίας αυτής: αναβλύζει μέσα από την καρδιά σου η ακλόνητη πίστη στον Τριαδικό Θεό – πίστη και αγάπη πάνε πάντοτε μαζί·  πλαταίνει τόσο πολύ η καρδιά σου, ώστε χωράς τους πάντες και υπομένεις τους πάντες, κατεξοχήν μάλιστα τους εχθρούς σου· νιώθεις ότι όλη αυτή η χάρη, σού προσφέρεται από τον Κύριο χωρίς εσύ να την αξίζεις: ψαύεις την άβυσσο της ευτέλειάς σου, κολυμπώντας στη θάλασσα της μηδαμινότητάς σου. Έχεις γίνει κι εσύ μικρός… Χριστός!

ΜΙΚΡΕΣ ΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΚΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ (68)

«Είναι βαρύ να αρπάξεις το ύδωρ από το στόμα του διψασμένου. Βαρύτερο όμως είναι να διακόψεις μία ψυχή που προσεύχεται με κατάνυξη από την πολυπόθητη αυτή προσευχή της πριν την τελειώσει» (λόγ. κη΄ 50).

Ο όσιος Γέρων Πορφύριος, νεαρό παλληκάρι δεκαεπτά ετών, έγινε χωρίς να το θέλει μέτοχος ενός συγκλονιστικού γεγονότος: είδε με αίσθηση ψυχής τη βαθιά προσευχή ενός αγιασμένου ασκητή, Δημά στο όνομα, ο οποίος αξημέρωτα ακόμη και πριν ξεκινήσει η ακολουθία στο Κυριακό της Σκήτης, είχε πάει, μόνος καθώς νόμιζε, ακριβώς για να προσευχηθεί. Η προσευχή του Δημά, κατανυκτική και δακρυρροούσα, συνοδευόμενη και με μεγάλες μετάνοιες, αποτέλεσε για τον νεαρό καλόγερο συγκλονιστική εμπειρία, καθώς του δόθηκε η χάρη να δει τι σημαίνει αληθινή προσευχή, τι σημαίνει ένωση με τον Θεό. Δεν τόλμησε να κουνηθεί από τη σκιασμένη θέση του – θεώρησε ότι κάτι τέτοιο θα ήταν βλασφημία! Κι ήταν το ιερό τούτο γεγονός η ευλογημένη στιγμή ν’ αποκτήσει κι αυτός, από τη μικρή αυτή ηλικία, το χάρισμα της διόρασης και προόρασης του άγνωστου κατά τα άλλα σπουδαίου αυτού ασκητή. Η ευλαβική στάση του μπροστά στην ψυχή που προσευχόταν έγινε η δίοδος για να ρεύσει και σ’ αυτόν η ίδια χάρη προσευχής του Δημά και των χαρισμάτων που την συνόδευαν.

Και το γεγονός τούτο, καθώς και πάμπολλα άλλα καταγεγραμμένα στην Παράδοση της Εκκλησίας μας, δείχνουν ότι η μόνη στάση μπροστά στην αληθινή εν κατανύξει προσευχή είναι της απόλυτης προσοχής ως συναίσθησης ενός πραγματικού μυστηρίου και μιας πανίερης καταστάσεως. Κι ίσως πρόκειται για μια μικρή χαρισματική συνέχεια του ίδιου συγκλονισμού που βίωσαν και οι μαθητές  του Κυρίου, όταν δόθηκε και σ’ αυτούς να δουν τον Κύριο προσευχόμενο, με αποτέλεσμα να ζητήσουν από Αυτόν να τους διδάξει τελικώς να μπορούν να προσεύχονται: «Κύριε, δίδαξον ημάς προσεύχεσθαι». Μπροστά στην αληθινή προσευχή αισθάνεσαι τη μικρότητά σου, αλλά και το μεγαλείο του Θεού και των χαρισμάτων Του!

Μην επιχειρήσεις λοιπόν να διακόψεις τη δική σου προσευχή πρώτα, όταν μάλιστα αισθάνεσαι κάποια κατάνυξη, έστω κι αν «σκεφτείς σπουδαία και αναγκαία, ακόμη και πνευματικά, θέματα» (58). Είναι παγίδα του πονηρού. Κι έπειτα: μη θελήσεις να γίνεις πρόσκομμα σε αδελφούς που προσεύχονται στην Εκκλησία, είτε με τις κουβέντες σου είτε με το «σουλάτσο» σου είτε με οποιαδήποτε άλλη κίνησή σου. Σκέψου ότι είναι χειρότερο τούτο κι από το να αρπάξεις το νερό από το στόμα του διψασμένου!  Μη τυχόν και γίνεις όργανο του Πονηρού εν αγνοία σου!

 

Ο χ ο ρ ό ς τ η ς π α π α ρ ο ύ ν α ς

του Στέφανου Δορμπαράκη

 

Ποτίστηκες εκείνη τη στιγμή με το αίμα της θυσίας…

Αίμα ροδοκόκκινο σαν της φωτιάς τη φλόγα.

Σε έκαψε πολύ, δε λέω, μα σ’ «έλουσε» αμέσως

με δάκρυα αγάπης και παρηγοριάς.

Ήταν το αίμα Εκείνου που έτρεχε βγαλμένο απ’ τα καρφιά…

- άλικο, κάτι σαν τον «λευκό χρυσό» των αλυκών -

Πέρασε ο καιρός…

Και να που φύτρωσες δυναμικά ξανά,

σα να ’θελες και τούτη τη φορά να Τον δοξάσεις.

Κανένας άνεμος, καμιά σταγόνα

δεν μπόρεσε ποτέ να σε λυγίσει.

Αγέρωχα καμάρωνες, χορεύοντας χορό μεθυστικό

σ’ ολόκληρη την πλάση.

Κι όμως μεμιάς σταμάτησες,

και τόσο άνευρα, χωρίς πνοή,

 παράτησες τον εαυτό σου, γιατί ένα χέρι θέλησε,

 έτσι απλά, χωρίς εξήγηση καμιά

να σου στερήσει τον ελεύθερο χορό σου…

Ίσως για να μεθύσει απ’ τ’ άρωμα.

Ίσως για να γευθεί τη γλύκα των πορφυρών πετάλων σου.

Παρόλα αυτά με μια σταγόνα ύδατος σηκώθηκες ξανά.

 Ανέστησες τον εαυτό σου

 δείχνοντας πραγματικά πως ποτέ δεν πέθανες,

 αλλ’ αναγέννησες το είναι σου

χαράσσοντας τον δρόμο για μιαν άλλη σωτηρία...

 

ΜΙΚΡΕΣ ΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΚΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ (67)

«Να μη λές ότι αν και προσευχήθηκες πολύ καιρό, δεν κατόρθωσες τίποτε, διότι ήδη κάτι σπουδαίο κατόρθωσες. Τι, αλήθεια, υπάρχει ανώτερο από την προσκόλληση στον Κύριο και από τη συνεχή παραμονή σ’ αυτήν την ένωση;» (λόγ. κη΄ 33).

Αν ως κατόρθωμα της προσευχής θεωρείς την άμεση ικανοποίηση κάποιων επιγείων αιτημάτων σου - την απαλλαγή σου ίσως από κάποια δοκιμασία ή κάποιο πόνο, την επίτευξη από την άλλη κάποιων θεωρουμένων προοπτικών σου, όπως την απόκτηση μιας θέσης για παράδειγμα - ή την απόκτηση κάποιων πνευματικών χαρισμάτων που θα σε κάνουν να νιώσεις ότι έχεις ανεβεί στην κλίμακα των αρετών, τότε μάλλον βρίσκεται σε κατάσταση… πλάνης. Γιατί τα παραπάνω, εφόσον τα ζητείς από τον Κύριο, αποτελούν δώρα Του, τα οποία τα δίνει όταν κρίνει ότι είναι ο κατάλληλος για σένα καιρός. Δηλαδή όταν είναι για το πνευματικό συμφέρον σου. Αν δεν τα λαμβάνεις, σημαίνει ότι πρέπει να κάνεις υπακοή στον Κύριο, με την πίστη ότι Εκείνος γνωρίζει καλύτερα από σένα τα πράγματα και το αληθινό συμφέρον σου. Διαφορετικά, αν απογοητεύεσαι και μελαγχολείς, αποκαλύπτεις την ψυχική γύμνια σου, που δεν είναι άλλο από το έλλειμμα της πίστης σου σ’ Εκείνον – πιστεύεις ότι είσαι… ανώτερος από τον Θεό, ο Οποίος για σένα είναι το «τζίνι» σου!

 Και πέραν τούτου. Αποκαλύπτεις ότι τελικώς η μόνη αγάπη σου είναι ο εαυτός σου και όχι ο Κύριος, αφού εκείνο που σε ενδιαφέρει είναι τα δώρα του Κυρίου και όχι ο ίδιος ο Κύριος - η ενατένιση του αγίου προσώπου Του και η προσκόλλησή σου σε Αυτό! Οπότε η προσευχή σου και το τι περιμένεις από αυτήν γίνεται πράγματι ο… καθρέπτης σου: σου φανερώνει τα μέτρα σου και το αληθινό περιεχόμενο της καρδιάς σου.

Ο όσιος σου επισημαίνει: ο ίδιος ο Θεός είναι το διαρκώς ζητούμενο στη χριστιανική ζωή. Αυτή είναι η φυσιολογία του αληθινού ανθρώπου, κατά την πρώτη και μεγάλη μάλιστα εντολή Του ήδη από την Παλαιά Διαθήκη: «αγαπήσεις Κύριον τον Θεόν σου εξ όλης της ψυχής σου, εξ όλης της καρδίας σου, εξ όλης της διανοίας σου, εξ όλης της ισχύος σου». Οπότε σπουδαιότερο κατόρθωμα από το να προσκολλάσαι σ’ Αυτόν και να παραμένεις συνεχώς ενωμένος μαζί Του κατά την προσευχή σου δεν υπάρχει! Γιατί ακριβώς είσαι με Εκείνον που είναι το άπαν της ζωής σου. Αν ένας ερωτευμένος άνδρας θεωρεί ότι το μόνο που του αρκεί είναι να είναι μαζί με την αγαπημένη του, (όπως και το αντίστροφο), ποιο άλλο παράδειγμα μπορεί να φωτίσει περισσότερο τον λόγο του οσίου; Λοιπόν, απολάμβανε τη συντροφιά του Θεού κατά την προσευχή σου και μην… ξεπέφτεις στην εκζήτηση μόνο των δώρων Του! Και τον Θεό «υποβιβάζεις» με τον τρόπο αυτόν, κι εσύ… εξευτελίζεσαι!  

ΜΙΚΡΕΣ ΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΚΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ (66)

«Εμείς σαν ατελείς, εκτός από την ποιότητα, έχουμε ανάγκη και από την ποσότητα της προσευχής. Το δεύτερο άλλωστε είναι πρόξενος του πρώτου. «Ο Θεός – λέγει η Γραφή – δίνει προσευχή καθαρή σ’ εκείνον που προσεύχεται, έστω και ρυπαρά, αλλά χωρίς να υπολογίζει κόπο και πόνο (πρβλ. Α΄ Βασ. β΄9)» (λόγ. κη΄ 23).

Δεν αναιρεί τον εαυτό του ο όσιος. Γιατί ο ίδιος λέει κάπου αλλού «μη ζητάς να λες πολλά στην προσευχή σου, για να μη διασκορπισθεί ο νους σου, αναζητώντας λόγια…. Η πολυλογία στην προσευχή πολλές φορές δημιούργησε στον νου φαντασίες και διάχυση, ενώ αντιθέτως η μονολογία συγκεντρώνει τον νου» (9). Και δεν τον αναιρεί, γιατί κάνει τη διάκριση μεταξύ των αρχαρίων, όλων ημών δηλαδή που είμαστε στις απαρχές της πνευματικής ζωής, και των προχωρημένων και τελείων. Για τους τελείους, για εκείνους που πράγματι έχουν αφιερώσει πλήρως και ολοκληρωτικώς τον εαυτό τους στον Θεό, τα πολλά λόγια… βλάπτουν: τους φέρνουν φαντασίες και διάχυση· εκείνο που έχουν ανάγκη είναι η μονολόγιστη κυρίως ευχή, το «Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με», γιατί έχουν ουσιαστικά ανακραθεί με τον Θεό, έχουν γίνει ένα μαζί Του, συνεπώς ολόκληρη η ζωή τους είναι μία προσευχή. Δηλαδή έχουν φτάσει στο σημείο να μη λένε προσευχές, αλλά να έχουν γίνει οι ίδιοι προσευχή – και η αναπνοή τους και το βλέμμα τους και η στάση τους όλη φανερώνουν Ουρανό…

Για εμάς όμως τους αρχαρίους και ατελείς ισχύουν άλλα μέτρα και άλλα σταθμά: είμαστε προσανατολισμένοι προς την κορυφή, αλλά βλέπουμε ότι πατάμε ακόμη πολλή… γη κι έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας! Σαν την καλόγρια εκείνη που μνημόνευε ο άγιος Γέροντας Εφραίμ Κατουνακιώτης, η οποία σαν σε όραμα έβλεπε μεν τους αγίους στην κορυφή ενός βουνού, αλλά όταν θέλησε να τους φτάσει, πιστεύοντας ότι είναι σχεδόν δίπλα της, είδε ότι ο δρόμος της είναι μέσα σε αγκάθια και τριβόλια! Κι έπρεπε να «φτύσει αίμα» κατά τη λαϊκή έκφραση, για να μπορέσει λίγο να προχωρήσει και να ανέβει. Λοιπόν, λέει ο όσιος ότι για εμάς είναι απαραίτητη και η ποσότητα: να επιμένουμε σε πολλές προσευχές και να κοπιάζουμε σ’ αυτές, ξέροντας ότι πολύ συχνά το μυαλό μας θα ξεφύγει. Κι όταν θα έχουμε προχωρήσει με τον τρόπο αυτόν, τότε θα δούμε ότι η ποιότητα θα γίνει και η δική μας αναζήτηση: τα πέντε λόγια που λέει και ο απόστολος (Α΄ Κορ. 14, 19), που θα’ ναι όμως ικανά να ανάψουν το πυρ του Θεού στην ψυχή μας.

Είναι λοιπόν μονόδρομος η ορθή ένταξή μας στην εκκλησιαστική ζωή. Το να προσεύχεσαι κατά τον τρόπο της Εκκλησίας σημαίνει ότι προσεύχεσαι με εκείνην την ποσότητα που σε εκβάλλει στην ποιότητα!