«Οι άγιοι αθλήθηκαν μαρτυρικά στη Ρώμη, μετά την τελείωση των Αγίων Αποστόλων, αφού οδηγήθηκαν στη χριστιανική πίστη από τον απόστολο Πέτρο. Κατά το εικοστό έτος της ηλικίας του ο άγιος Ναζάριος, διερχόμενος από τις πόλεις της Ιταλίας και κηρύττοντας το ευαγγέλιο χειραγώγησε πολλούς προς την πίστη. Μετά από δέκα χρόνια έφτασε στην πόλη Πλακεντία, όπου συνάντησε τον άγιο Προτάσιο και τον Γερβάσιο, φυλακισμένους για το όνομα του Χριστού. Κήρυξε κι εκεί, γι’ αυτό και τον έδιωξαν από την πόλη, για να φτάσει στην πόλη Κίμελη, όπου πήρε κοντά του τον άγιο Κέλσιο, παιδάκι τριών ετών. Αμέσως εκεί φυλακίζεται από τον Δεινόβιο. Τον απελευθέρωσαν όμως και στη συνέχεια έχοντας μαζί του και τον Κέλσιο πήγε στις πόλεις Τιβερίου για να κηρύξει το ευαγγέλιο. Συνελήφθη από τον βασιλιά Νέρωνα, φυλακίστηκε και πάλι και ρίχτηκε στα θηρία. Σώθηκε όμως και έφτασε στα Μεδιόλανα, όπου βρήκε στη φυλακή τους αγίους Γερβάσιο και Προτάσιο, για να παραπεμφθεί για μία ακόμη φορά στη Ρώμη από τον ηγεμόνα Απούλιο. Στη Ρώμη έγινε πρόξενος σωτηρίας του παππού του, οπότε από εκεί επέστρεψε στα Μεδιόλανα για να υποστεί τελικώς μαρτυρικό θάνατο δι’ αποτομής της κεφαλής του μαζί με τον Γερβάσιο, τον Προτάσιο και τον Κέλσιο».
Αν στις εθνικές επετείους και μάλιστα αυτήν της παλιγγενεσίας του έθνους, καλούμαστε από τον ποιητή για να την τιμήσουμε «να μεθύσουμε από τ’ αθάνατο κρασί του ’21» - τότε τιμά κανείς τους ήρωες προγόνους, όταν νιώσει τον παλμό της καρδιάς τους και βρεθεί στο κλίμα της ένθεης «αποκοτιάς» τους – κατά τον ίδιο τρόπο καλούμαστε από τον εκκλησιαστικό άγιο ποιητή Ιωσήφ να μεθύσουμε και οι πιστοί από τον οίνο που προχέουν από το μαρτύριό τους οι άγιοι μάρτυρες προκειμένου να ευφρανθούν οι διάνοιές μας πνευματικά. «Αφού γίνανε σαν σταφύλια θεϊκά της θείας αμπέλου πράγματι οι μάρτυρες, μας προχέουν τον οίνο της άθλησής τους, που ευφραίνει πνευματικά με τη χάρη του Θεού τις διάνοιές μας» (ωδή γ΄). Κι είναι αλήθεια: οι άγιοι αυτοί μας φέρνουν σ’ επαφή με το κλίμα δράσεως των αγίων Αποστόλων, ιδίως του αποστόλου Πέτρου, αφού αυτός υπήρξε ο καθηγητής στην πίστη του αγίου Ναζαρίου, στον οποίο κυρίως επικεντρώνει την προσοχή μας ο άγιος υμνογράφος. Ο άγιος αυτός, όπως και οι άλλοι βεβαίως, όχι μόνο πιστεύουν στο ευαγγέλιο του Χριστού, αλλά αποδύονται σε αγώνες ιεραποστολικούς, ως συνέχεια των Αποστόλων, τόσο που ο υμνογράφος θεωρεί ότι πρέπει να τους εξυμνήσει με τον τρόπο που διαβάζουμε στις επιστολές του μεγάλου αποστόλου Παύλου. «Αφού αθληθήκατε με πίστη και ολοκληρώσατε τον αγώνα σας θείοι μάρτυρες, λάβατε από κοινού το στεφάνι της νίκης» (ωδή α΄).
Η δύναμη και τα όπλα τους λοιπόν ήταν τα ίδια με των αγίων Αποστόλων, η δύναμη δηλαδή του αγίου Πνεύματος και η ένδυσή τους με τον ίδιο τον Χριστό – ό,τι λαμβάνει κανείς ως εξαίρετο δώρημα με το άγιο βάπτισμά του: «όσοι εις Χριστόν εβαπτίσθητε, Χριστόν ενεδύσασθε». Κι αυτό θα πει ότι διερχόμενοι τον κόσμο το Πνεύμα του Θεού μετέφεραν και το άρωμα Κυρίου Ιησού εξέχεαν, γενόμενοι γι’ αυτό στους μεν καλοπροαιρέτους «οσμή ευωδίας εις σωτηρίαν» (πρβλ. ωδή ε΄), στους δε πονηρούς «οσμή θανάτου εις απώλειαν». «Φτερωμένοι από το ιστίο του Θείου Πνεύματος διήλθατε χωρίς να βραχείτε το πέλαγος των κολάσεων, οπότε τώρα κατασκηνώσατε, ένδοξοι μάρτυρες, στον θείο όρμο της ουράνιας λαμπρότητας» (ωδή α΄). «Ντυμένοι σαν θώρακα τον Σταυρό, μακάριοι, καταπαλαίσατε τον ασώματο εχθρό με το σώμα σας, υπομένοντας τα πολύπλοκα βάσανα και τον άδικο θάνατο» (ωδή α΄).
Ο άγιος υμνογράφος Ιωσήφ νιώθει την ανάγκη να εξηγήσει το πώς διακράτησαν το Πνεύμα του Θεού οι άγιοι στη ζωή τους μέχρι το τέλος τους. Διότι αυτό είναι το ζητούμενο από τον κάθε πιστό κάθε εποχής: όχι μόνο να πιστέψει στον Χριστό ανταποκρινόμενος στην πρώτη κλήση Του, αλλά να μείνει σταθερός και μετέπειτα, όταν θα έλθουν οι πειρασμοί και οι δοκιμασίες, ακόμη δε και ο ίδιος ο θάνατος. «Ο υπομείνας εις τέλος ούτος σωθήσεται» απεκάλυψε το αψευδές στόμα του Κυρίου και «γίνου πιστός άχρι θανάτου». Εκεί συνήθως μετράμε την πίστη μας: όταν έρχονται οι δυσκολίες και διακυβεύεται και η ίδια η ζωή μας. Λοιπόν ο άγιος υμνογράφος μας καθοδηγεί: οι άγιοι Ναζάριος, Γερβάσιος, Προτάσιος, Κέλσιος είχαν πιστέψει στον Κύριο όχι απλώς διανοητικά, αλλά καρδιακά – την καρδιά τους έδωσαν σ’ Αυτόν με αγάπη και Αυτός υπήρξε γι’ αυτούς ο βράχος που στήριξαν τη ζωή τους – ό,τι μας λέει ο ευαγγελικός λόγος: «αγαπήσεις Κύριον τον Θεόν σου», «ο φιλών (οτιδήποτε) υπέρ εμέ ουκ έστι μου άξιος», «όποιος δεν αγαπά τον Κύριο Ιησού ας είναι αποκομμένος από σας». Η καρδιά με άλλα λόγια δίνει τον τόνο της πίστεως, αυτή έχει τον πρώτο λόγο, χωρίς την απόλυτη μετοχή αυτής εύκολα όλα τα άλλα χάνονται. «Στηρίξατε, ένδοξοι, τις βάσεις των καρδιών σας πάνω στην πέτρα της θείας γνώσεως, γι’ αυτό και δεν κλονιστήκατε από ό,τι σας έκαναν οι εχθροί σας» (ωδή ζ΄). Και ποια είναι αυτή η πέτρα που φέρνει τη γνώση του Θεού; Ο ίδιος ο Κύριος. «Η δε πέτρα ην ο Χριστός».
Γι’ αυτό και οι άγιοι, σημειώνει ο άγιος Ιωσήφ, έγιναν δεύτερα φώτα μετά το πρώτο Φως που είναι ο Κύριος, φωτίζοντας τον κόσμο και διαλύοντας κάθε σκοτάδι που φέρνει η άγνοια του αληθινού Θεού (ωδή ζ΄, η΄ κ.α.). Κι όχι μόνο τότε που έζησαν στα πρώτα χριστιανικά χρόνια, αλλά σε κάθε εποχή και σε κάθε τόπο, γιατί «οι άγιοι εις τον αιώνα ζώσι» και είναι οι ισχυροί πρεσβευτές μας εσαεί ενώπιον του θρόνου της χάριτος του Κυρίου (ωδή η΄). Κι όπως λέει και πάλι ο άγιος υμνογράφος: και μόνο η μνήμη τους που τελούμε οι πιστοί με πόθο και αγάπη μάς αγιάζει και μας κάνει μετόχους της χαράς ακόμη και των προφητών – αυτό δεν τόνιζε και ο μέγας της εποχής μας άγιος Πορφύριος; Ότι όταν κανείς με πόθο διαβάζει και ψέλνει τα θεία λόγια των εκκλησιαστικών ακολουθιών αγιάζεται χωρίς να το καταλαβαίνει! «Αγιάστηκε όλος ο κόσμος που εκτελεί τη μνήμη σας σήμερα με πόθο. Χαίρονται μαζί σας, μάρτυρες, και όλοι οι προφήτες» (ωδή θ΄).
