ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΑΠΟΣΤΟΛΟΙ ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΣ ΚΑΙ ΒΑΡΝΑΒΑΣ

«Ο άγιος Βαρθολομαίος ήταν ένας από τους δώδεκα μαθητές του Κυρίου. Κήρυξε στους Ινδούς – τους επικαλουμένους «Ευδαίμονες» - και τους παρέδωσε το κατά Ματθαίον ευαγγέλιο. Τον οδήγησαν σε σταυρικό θάνατο στην Αλβανούπολη και τελειώθηκε ένδοξα. Στη συνέχεια τον έριξαν στη θάλασσα μέσα σε λάρνακα από μόλυβδο. Η Θεία Πρόνοια όμως δεν επέτρεψε να βυθιστεί το μαρτυρικό άγιο λείψανό του και το έφερε μέχρι τη Σικελία, στη νήσο Λίπαρη, όπου και το φανέρωσε στους πιστούς, οι οποίοι και τον έθαψαν. Η τιμία σορός του, ως ένα είδος πηγής, επιτελούσε πολλά θαύματα και όσοι προσέρχονταν με πίστη σ’ αυτήν  θεραπεύονταν άμεσα από οποιοδήποτε νόσημά τους, οπότε και επανέρχονταν σπίτι τους με χαρά και ευφροσύνη.

Ο άγιος Βαρνάβας που ονομάζεται και Ιωσής σύμφωνα με τις Πράξεις των Αποστόλων, ήταν ένας από τους εβδομήντα μαθητές του Κυρίου κι έγινε φίλος και συνοδοιπόρος του αποστόλου Παύλου. Το όνομά του Βαρνάβας σημαίνει «υιός παρακλήσεως», υιός παρηγοριάς και δύναμης δηλαδή, και ανήκοντας οικογενειακά στη φυλή Λευί των Ιουδαίων γεννήθηκε και ανατράφηκε στη νήσο της Κύπρου. Ο άγιος Βαρνάβας κήρυξε το Ευαγγέλιο του Χριστού πρώτα στα Ιεροσόλυμα κι έπειτα στη Ρώμη και στην Αλεξάνδρεια. Βρέθηκε πάλι στην Κύπρο, όπου Ιουδαίοι και Έλληνες λόγω της χριστιανικής δράσεώς του τον λιθοβόλησαν και τον έριξαν σε φωτιά να καεί. Ο ανιψιός του Μάρκος, ο απόστολος και ευαγγελιστής, συνέλεξε τα λείψανά του και τα έθεσε σε σπήλαιο, οπότε και εξέπλευσε προς την Έφεσο, όπου ήταν εκεί ο αδελφικός φίλος του Βαρνάβα Παύλος, στον οποίο και ανήγγειλε το μαρτυρικό τέλος του. Ο Παύλος έκλαυσε τον φίλο του για πολύ. Λέγεται ότι ο Βαρνάβας τάφηκε μαζί με το ευαγγέλιο του Ματθαίου που αντέγραψε με τα χέρια του, το οποίο και βρέθηκε αργότερα μαζί με το αποστολικό σώμα του. Γι’ αυτό και οι πιστοί της Κύπρου πήραν ως προνόμιο να μην υπόκειται το νησί τους σε κάποιον από τους άλλους επισκόπους, αλλά η χειροτονία να γίνεται από τον δικό τους επίσκοπο».

Διπλή η προσέγγιση των αγίων μεγάλων αποστόλων του Κυρίου, Βαρθολομαίου και Βαρνάβα, από τον άγιο υμνογράφο Θεοφάνη. Προσέγγιση μεμονωμένη για τον καθένα, προσέγγιση κοινή και για τους δύο. Ποιο το κοινό που τους ενώνει;  Ασφαλώς το γεγονός ότι και οι δύο είναι άμεσοι απόστολοι και μαθητές του Κυρίου:  ο Βαρθολομαίος ανήκοντας στους δώδεκα, ο Βαρνάβας ανήκοντας στους εβδομήκοντα μαθητές Του. Συνεπώς και οι δύο κλημένοι από Εκείνον, κατά τη ρήση Του:  «δεν με εκλέξατε εσείς, αλλά εγώ σας εξέλεξα για μαθητές μου»˙ όπως και οι δύο μέτοχοι της φλόγας του Παναγίου Πνεύματος κατά την ημέρα της Πεντηκοστής˙ κι ακόμη: και οι δύο σταλμένοι από τον Κύριο να κηρύξουν σε όλη την κτίση το άγιο ευαγγέλιό Του, μένοντας πιστοί σ’ αυτό «ἄχρι θανάτου» - μαρτυρικό το τέλος και των δύο.

Η εκτίμηση του αγίου Θεοφάνους στο δοξαστικό των αίνων του όρθρου είναι ό,τι καλύτερο για τους γνήσιους μαθητές του Κυρίου: αποτελούν με την απόλυτη ένωσή τους μαζί Του τα ζωντανά και εύφορα κλήματα που φέρουν τον ώριμο και ωραίο καρπό, εκείνο το σταφύλι που το τρώνε οι πιστοί και ευφραίνονται με τη γεύση του – οι άγιοι Βαρθολομαίος και Βαρνάβας πλήρως ταυτισμένοι με τον Κύριο και «ανοικτοί» στον χυμό και τη ζωή Του βεβαίωσαν την αλήθεια αυτή με το κήρυγμά τους και τη θυσία τους που μεταποιήθηκε σε εμπειρία και γεύση και ζωή για τους υπόλοιπους πιστούς. «Όπως προείπε στα Ευαγγέλια η σοφία του Θεού, δηλαδή ο Χριστός ο αιώνιος Λόγος του Πατρός: εσείς είστε, πανεύφημοι απόστολοι, τα εύφορα κλήματα που φέρετε στα κλαδιά σας το ώριμο και ωραίο σταφύλι. Αυτόν τον καρπό τρώμε οι πιστοί και με τη γεύση του ευφραινόμαστε. Βαρθολομαίε θεόληπτε και Βαρνάβα υιέ παρακλήσεως, εκτενώς πρεσβεύσατε υπέρ των ψυχών μας».

Πέραν του κοινού της ζωής τους όμως, ο άγιος ποιητής επισημαίνει και τα ιδιαίτερα σημεία τους.

Ο άγιος Βαρθολομαίος πρώτον: είχε την ξεχωριστή ευλογία να ανήκει στον στενό κύκλο των δώδεκα μαθητών του Κυρίου. Κι αυτό σημαίνει, κατά τον ποιητή, ότι γνώρισε τον Κύριο κατά τρόπο «πρωτουργό» και εντελώς άμεσο. «Συναναστράφηκες κατά μοναδικό και άμεσο τρόπο, «πρωτουργῶς», το άκτιστο φως, τον Χριστό δηλαδή που φάνηκε ως άνθρωπος, απόστολε, καθώς ζούσες διαρκώς μαζί Του και φωτιζόσουν από τις θείες ακτίνες Του» (ωδή ε΄). Γι’ αυτό και «ὡς αὐτόπτην καί διάκονόν» Του (ωδή θ΄) τον απέστειλε «ως ακτίνα Του σε όλον τον κόσμο για να διώχνει το σκοτάδι της αθεΐας και να φωτίζει τους ευρισκομένους στην άγνοια του Θεού» (στιχ. εσπ.). Στο έργο αυτό της αποστολής ο άγιος ποιητής διακρίνει δύο παραμέτρους: ο άγιος Βαρθολομαίος, φέροντας το πυρ του Παρακλήτου (ωδή α), λειτουργεί ταυτοχρόνως και ως δροσιά του Θεού που φέρνει την πνευματική ίαση στους ανθρώπους (ωδή ε΄): «Ὡς δρόσος Θεοῦ, τοῖς ἀνθρώποις ἴαμα κομίζουσα ἐν τῷ κόσμῳ πέφηνας, ὦ Βαρθολομαῖε» - η παρουσία του αποστόλου είναι πάντοτε θεραπευτική μέσα στον κόσμο. Σ’ έναν κόσμο που «καίγεται» κυριολεκτικά από τα πάθη του ο γνήσιος μαθητής του Κυρίου έρχεται όχι να ρίξει «λάδι στη φωτιά», να επιτείνει τη φλόγα και την οδύνη, αλλά να είναι το ίαμα και η αναψυχή. Θυμίζει την παρουσία του αγγέλου του Θεού που δρόσιζε τους τρεις παίδες μέσα στο καμίνι που καίγονταν.

Κι επιπροσθέτως: ο απόστολος Βαρθολομαίος είναι από τα θεμέλια της Εκκλησίας, όπως και οι υπόλοιποι μαθητές του Κυρίου – η βασικότατη αλήθεια της πίστεώς μας, ότι ο Κύριος συνιστά τον βασικό και κεντρικό θεμέλιο λίθο, ενώ οι μαθητές Του είναι οι υπόλοιποι θεμέλιοι λίθοι. Κι εδώ έχουμε μία ωραία ερμηνεία του αγίου Θεοφάνους που αποτελεί συμβολή στη θεολογική κατανόηση του όρου «λίθος θεμέλιος» για τους αποστόλους. «Ὡς λίθος πανάγιος, Βαρθολομαῖε, ἁγνῶς κυλιόμενος τῆς πλάνης τό ὀχύρωμα εὐτόνως κατέστρεψας˙ τῆς Ἐκκλησίας δέ, ἄρρηκτος θεμέλιος φανείς, διαφυλάττεις ταύτην ἀκράδαντον» (ωδή ζ΄). Δηλαδή: Σαν πανάγιο λιθάρι, Βαρθολομαίε, που κυλιότανε με τρόπο ιερό, κατέστρεψες με δύναμη το οχύρωμα της πλάνης. Από την άλλη, επειδή φάνηκες θεμέλιο σκληρό και άθραυστο της Εκκλησίας, διαφυλάσσεις αυτήν σταθερή. Αυτό είναι το έργο του αποστόλου του Χριστού. Σταλμένος από τον Κύριο και δρώντας «ἁγνῶς», με τρόπο ιερό και άγιο, όχι εμπαθώς και με αγριότητα παθών δηλαδή: που θα πει «σταυρωμένα» εν αγάπη, προκαλεί τη μεγαλύτερη καταστροφή της πλάνης – η σταυρωμένη αγάπη συνιστά τη μεγαλύτερη δύναμη για να ξεθεμελιωθεί το όποιο κακό. Και βεβαίως, η μέχρι θανάτου στάση πίστεως και αγάπης  αυτή διατηρεί ακλόνητη και σταθερή την Εκκλησία: είναι η μετοχή του πιστού στον μονίμως Εσταυρωμένο Κύριο, την κεφαλή της Εκκλησίας – «καί πύλαι Ἅδου οὐ κατισχύσουσιν αὐτῆς».

Ο άγιος Βαρνάβας έπειτα: Έχοντας αφήσει τη σκιά του Ιουδαϊκού νόμου μεταστρέφεται στη χριστιανική πίστη. Γιατί; Διότι είναι «ἐχέφρων», μας λέει ο άγιος Θεοφάνης. «Εγκατέλειψες τη σκιά του νόμου ως άνθρωπος με μυαλό, κι έτσι ζεις μέσα στη χάρη, θεοφόρε Βαρνάβα» (κάθισμα όρθρου). Έχοντας τη χάρη του Θεού και το πυρ, κι αυτός, του Παρακλήτου (στιχ. εσπ.), δέχεται την ξεχωριστή κλήση από το Παράκλητον αυτό Πνεύμα, μαζί με τον απόστολο Παύλο, προκειμένου να γίνουν οι απόστολοι των εθνών. Ό,τι διηγείται ο άγιος Λουκάς στις Πράξεις των Αποστόλων (13, 2: «Λειτουργούντων αὐτῶν καί νηστευόντων, εἶπε τό Πνεῦμα αὐτῶν τῷ Κυρίῳ: ἀφορίσατε δή μοι τόν Βαρνάβαν καί τόν Σαῦλον εἰς τό ἔργον, ὅ προσκέκλημαι αὐτούς»)  αυτό και τονίζει ο άγιος ποιητής. «Καθώς σε είδε η παντοδύναμη εξουσία του Πνεύματος να είσαι φωτισμένος από ποικίλες λαμπηδόνες φωτός, σε ξεχωρίζει, πανσεβάσμιε, ως λειτουργό των μυστηρίων του Χριστού» (ωδή γ΄).

Κι είναι ακριβώς η ιδιαίτερη σχέση του Βαρνάβα με τον Παύλο που σημειώνει επανειλημμένως ο υμνογράφος μας. Στις περισσότερες αναφορές του για το αποστολικό έργο του θα πει ότι είναι μαζί με τον άγιο Παύλο, τον φίλο και συμμαθητή του ήδη από την κοινή μαθητεία τους, ως σημειώνει η παράδοση γι’ αυτόν, «παρά τούς πόδας Γαμαλιήλ», του σπουδαίου δασκάλου τους και αγίου μετέπειτα της Εκκλησίας. Η κοινή αυτή εν πίστει και αγάπη Κυρίου πορεία τους ήταν εκείνη που έκανε τον απόστολο Παύλο να νιώσει τόσο πόνο όταν έμαθε το μαρτυρικό τέλος του. Μαρτύρησε ο άγιος Βαρνάβας, εισήλθε μετά δόξης στη Βασιλεία του Θεού, τον έκλαψε με πικρά δάκρυα όμως ο φίλος και επιστήθιός του Παύλος – η ανάπαυση που νιώθει ο χριστιανός για έναν κεκοιμημένο άγιο φίλο του δεν σημαίνει άρση της ανθρώπινης διάστασης της φιλίας του που μπορεί να εκφραστεί και με κλαυθμό και οδυρμούς. Ο ίδιος άλλωστε ο Κύριος «ἔκλαυσε» για τον φίλο του Λάζαρο. «Λάμποντας από τη χάρη του Σταυρού σου, Δέσποτα, οι ένδοξοι απόστολοι, σου πρόσφεραν πιστεύοντα τα έθνη, ο Βαρνάβας και ο Παύλος οι θεόφρονες» (ωδή γ΄). «Έφτασες στο λαμπρότερο ύψος των αρετών κι αφού βρήκες τον θεηγόρο απόστολο Παύλο, εξαγγείλατε σε όλους το απόρρητο βάθος του μυστηρίου της πίστεως» (ωδή δ΄).

Κι αξίζει τέλος να προβάλουμε ένα ιδιαίτερο σημείο του αγίου Θεοφάνους για τον άγιο Βαρνάβα: τον παραλληλισμό που του κάνει με τον τρισμέγιστο Ιωάννη τον Πρόδρομο, έστω κι αν δεν τον αναφέρει. Ο άγιος Βαρνάβας, λέει ο ποιητής, έδρασε στον κόσμο, όπως και οι άλλοι ασφαλώς απόστολοι, σαν σε έρημο. Η φωνή του ήταν όπως του αγίου Προδρόμου: «φωνή βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ». Κι αυτό λόγω της αμαρτίας που είχε κατακυριεύσει τον κόσμο μέχρι να έλθει ο Λυτρωτής Χριστός. «Έγινες, σοφέ παμμακάριστε Βαρνάβα, μία φωνή που βροντοφωνάζει στα έρημα (από γνώση Θεού) έθνη, αναγγέλλοντας σε όλους το πέρα από κάθε λογική κατανόηση μυστήριο της θείας σαρκώσεως» (ωδή ε΄). Η μαρτυρία αυτή του αγίου ποιητή έχει ως σκοπό βεβαίως να διατρανώσει την αλήθεια ότι για να γίνει και να είναι κανείς χριστιανός απαιτείται η μοναδική δύναμη της πίστεως. Κανείς από μόνος του, στηριγμένος στις δυνάμεις του και τις δυνάμεις του κόσμου τούτου, δεν μπορεί να φτάσει στην αποδοχή του Χριστού. Πάντοτε η πίστη του Χριστού θα αποτελεί δωρεά Του σ’ εκείνον που έχει ανοικτή όχι τη λογική του αλλά την καρδιά του. Στην καρδιά σπείρεται και καρποφορεί το δένδρο της πίστεως. «Οὐ πάντων ἡ πίστις», όπως σημειώνει και ο μέγας Παύλος.