«Εἶπεν
οὖν αὐτῷ ὁ ᾽Ιησοῦς ·πορεύου και συ
ποίει ομοίως»
(Λουκ. 10, 37)
α.
Μία από τις γνωστότερες παραβολές του Κυρίου, που διασώζεται μόνον από τον
ευαγγελιστή Λουκά, περιέχει το σημερινό ευαγγελικό ανάγνωσμα, την παραβολή του
καλού Σαμαρείτη. Αφορμή για να την πει ο Κύριος έδωσε ένας νομοδιδάσκαλος, ένας
δηλαδή Ιουδαίος θεολόγος, ο οποίος θέλοντας να Τον φέρει σε δύσκολη θέση – «εκπειράζων
αυτόν» - Του έθεσε αφενός το θέμα πώς κερδίζεται η αιώνιος ζωή, αφετέρου το
θέμα ποιος είναι ο πλησίον του ανθρώπου, όταν αποκαλύφθηκε ότι ερώτησε κάτι που
του ήταν ήδη γνωστό. Ο Κύριος δεν δυσανασχετεί και δεν παρεξηγείται με
την «πονηριά» του θεολόγου. Του απαντά με τρόπο κανονικό και σοβαρό, οδηγώντας
τον όμως στο σημείο συμφωνίας του με ό,τι ο Ίδιος έλεγε. Η τελική προτροπή Του
μάλιστα προς αυτόν δεν του αφήνει κανένα περιθώριο αντίδρασης. «Πορεύου και
συ ποίει ομοίως».
β.
1. Ο Κύριος καταρχάς καλεί σε κινητοποίηση τον νομοδιδάσκαλο, συνεπώς και κάθε
άνθρωπο, προκειμένου να πορεύεται στη ζωή του κατά το πρότυπο του καλού
Σαμαρείτη. Η προτροπή Του δηλαδή δεν αφήνει υποψία εφησυχασμού του ανθρώπου,
αδράνειας ή περιδίνησης μέσα στα δικά του πάθη. Ο εφησυχασμός και η
αδράνεια δεν σχετίζονται με αυτό που συνιστά θέλημα του Θεού, διότι φανερώνουν
καταστάσεις που αλλοιώνουν τη φυσιολογία του ανθρώπου, την κατ’ εικόνα
Θεού δηλαδή δημιουργία του. Ο άνθρωπος είναι κίνηση, ενέργεια, πορεία προς τα
εμπρός, δημιουργία. Αν υπάρχουν τόσοι συνάνθρωποί μας που δυστυχώς ταλαιπωρούνται
από ψυχολογικά κυρίως προβλήματα, είναι γιατί έπεσαν στην παγίδα της
στασιμότητάς τους και της ανακύκλωσης των ίδιων πάντοτε παθών τους, κυρίως δε
των λογισμών τους. Σαν να λειτουργούν, με άλλα λόγια, μ’ έναν τρόπο
«αυτιστικό», περιφερόμενοι αδιάκοπα γύρω από το κέντρο του εαυτού τους. Ο
Κύριος λοιπόν στο πρόσωπο του νομοδιδασκάλου καλεί όλους τους ανθρώπους σε
πορεία προς τα εμπρός, χωρίς να στρέφονται προς τα οπίσω.
2.
Η πορεία αυτή δεν είναι ανεξέλεγκτη και άσκοπη. Δεν καταξιώνεται ο άνθρωπος
απλώς με το να πορεύεται, αλλά να πορεύεται σωστά. Και το σωστά σημαίνει: κατά
το πρότυπο που προβάλλει η παραβολή ως δικαιωμένο από τον Θεό τρόπο ζωής,
δηλαδή του καλού Σαμαρείτη. «Πορεύου και συ ποίει ομοίως». Ομοίως όχι με
τον τρόπο του ιερέα ή του λευίτη, των ιερωμένων του Ιουδαϊσμού, διότι ο
τρόπος αυτός καταδικάστηκε και από τον ίδιο τον νομοδιδάσκαλο: είναι ο τρόπος
του εγωισμού, της προτεραιότητας των προσωπικών συμφερόντων έναντι των
πραγματικών αναγκών του συνανθρώπου, της προτεραιότητας ακόμη και μιας θρησκευτικής
αποστολής έναντι του άλλου – δεν αρνείται κανείς ότι μπορεί οι συγκεκριμένοι
ιερωμένοι να βρίσκονταν και σε μια τέτοια αποστολή. Το ομοίως λοιπόν είναι με
τον τρόπο ζωής του Σαμαρείτη. Αυτός είναι που επαινείται και θεωρείται
ότι βρήκε την οδό της αιώνιας ζωής. Και ποιο είναι το γνώρισμα της οδού αυτής;
Όπως αναγκάζεται να το ομολογήσει και ο νομοδιδάσκαλος: «ο ποιήσας το έλεος
μετ’ αυτού». Σωστός δηλαδή τρόπος που δικαιώνεται από τον Θεό είναι η
αγάπη προς τον συνάνθρωπο. Όπως τίθεται στην παραβολή, η αγάπη αυτή συνιστά
μονόδρομο: έξω από την αγάπη ο άνθρωπος χάνεται σε δρόμους που τον απομακρύνουν
από τη σχέση του με τον Θεό. Κι αυτό θα πει: για να βρω τον Θεό: «την
αιώνιον ζωήν», πρέπει να βρω τον συνάνθρωπό μου: να ποιώ «έλεος
μετ’ αυτού».
3.
Ο προσδιορισμός της αγάπης προς τον συνάνθρωπο, ως της απόλυτης καθοριστικής
προϋπόθεσης για την αιώνια ζωή, απαιτεί, κατά την παραβολή, τρεις
διευκρινίσεις:
(1)
ο άλλος, ο πλησίον, δεν είναι ο άνθρωπος που ανήκει σε μία συγκεκριμένη ομάδα,
κατά τον καταδικασμένο τύπο της Ιουδαϊκής εκδοχής: των Φαρισαίων για παράδειγμα
που θεωρούσαν πλησίον μόνον τους γνώστες του ιουδαϊκού νόμου, άρα έθεταν εκτός
της έννοιας αυτής τους φτωχούς και αγραμμάτους, ή των Εσσαίων, που θεωρούσαν
πλησίον μόνον τους ανήκοντες στην κοινότητά τους, ή ακόμη και των απλών
Ιουδαίων, που απέρριπταν την έννοια του πλησίον για τους μη Ιουδαίους. Πλησίον,
κατά το πρότυπο του Σαμαρείτη, είναι ο κάθε συνάνθρωπος, ανεξαρτήτως φυλής,
θρησκείας ή κοινωνικής τάξεως, διότι ο ίδιος ο άνθρωπος που αγαπά γίνεται
πλησίον του άλλου. Απόδειξη τούτου είναι το γεγονός ότι ο Κύριος αντιστρέφει το
ερώτημα του νομοδιδασκάλου: από την παθητική διατύπωσή του - «τις εστί
μου πλησίον;» - το θέτει με ενεργητική διάθεση – «γεγονέναι πλησίον».
Εγώ να γίνομαι πλησίον του άλλου.
(2)
Η αγάπη έτσι προς τον οποιονδήποτε συνάνθρωπο έχει το γνώρισμα της θυσίας.
Μπροστά στην ανάγκη του άλλου, το θέλημα του Θεού απαιτεί προσωπική στάση,
απώλεια ίσως του χρόνου μας, της άνεσής μας και των δικών μας αναγκαίων μέσων,
προσφορά των χρημάτων μας, έγνοια διαρκή. Ό,τι δηλαδή επέδειξε ο Σαμαρείτης.
Πρόκειται για την αληθινή αγάπη, για την οποία μίλησε ο Κύριος και με λόγο
σαφή, εκτός των παραβολών: «Αύτη εστίν η εντολή η εμή, ίνα αγαπάτε
αλλλήλους. Μείζονα ταύτης αγάπην ουδείς έχει, ίνα τις την ψυχήν αυτού θη υπέρ
των φίλων αυτού». Είναι η αγάπη που έζησε ο Ίδιος και που Τον ανέβασε στον
Σταυρό, γεγονός που τονίζεται και από την αλληγορική ερμηνεία της παραβολής,
σύμφωνα με την οποία ο Σαμαρείτης είναι ο ίδιος ο Χριστός.
(3) Αυτονοήτως, η αγάπη, με τα παραπάνω
δεδομένα, δεν είναι θεωρία και λόγια, αλλά πράξη. «Ο ποιήσας το έλεος
μετ’ αυτού» λέει. Και: «πορεύου και συ π ο ί ε ι
ομοίως». Όσο κανείς μένει σε λόγια, ακόμη και σε μία πραγματική καλή
διάθεση, δεν έχει αγγίξει την αγάπη που δικαιώνει. «Ου πας ο λέγων μοι
Κύριε, Κύριε, εισελεύσεται εις την βασιλείαν του Θεού, αλλ’ ο ποιών το
θέλημα του πατρός μου του εν ουρανοίς».
4.
Η αγάπη όμως προς τον συνάνθρωπο που δικαιώνει αυτόν που την ασκεί,
είναι, σύμφωνα με το ευαγγελικό ανάγνωσμα, άμεσα συνδεδεμένη και με την αγάπη
προς τον Θεό. Ο Κύριος χαρακτήρισε ορθή την απάντηση του νομοδιδασκάλου, όταν
ανέφερε την πεμπτουσία του λόγου του Θεού στην Παλαιά Διαθήκη: «αγαπήσεις
Κύριον τον Θεόν σου, εξ όλης της καρδίας σου, εξ όλης της ψυχής σου, εξ όλης
της ισχύος σου και εξ όλης της διανοίας σου, και τον πλησίον σου ως
σεαυτόν». Δηλαδή, η αγάπη έχει διπλή διάσταση: προς τον Θεό και προς τον
συνάνθρωπο. Και ο Ίδιος έτσι τοποθέτησε τα πράγματα: «Εάν αγαπάτε με, τας
εντολάς τας εμάς τηρήσατε», είπε. Κι επειδή η κύρια εντολή Του είναι το «αγαπάτε
αλλήλους», άρα αγαπάμε τον Χριστό, εάν αγαπάμε και τους άλλους, όπως και
αγαπάμε τους άλλους, εάν αγαπάμε τον Χριστό. Μονομερής ακολουθία της αγάπης,
επιλογή της μιας από την άλλη, σημαίνει διαστροφή και των δύο. Είναι τόσο
καίριας σημασίας τούτο, ώστε ο ίδιος ο άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος σημειώνει ότι «όποιος
ισχυρίζεται ότι αγαπά τον Θεό και μισεί τον συνάνθρωπό του, είναι ψεύτης».
Όπως και το αντίστροφο: «αγαπάμε τον συνάνθρωπο, όταν αγαπάμε τον Θεό και
τηρούμε τις εντολές Του».
γ. Η παραβολή του καλού Σαμαρείτη απαιτεί προς αποδοχή της
γενναιότητα ψυχής και απόφαση υπακοής μέχρι θανάτου. Μελετώντας την βεβαιώνουμε
δυστυχώς την πνευματική μας γύμνια. Διότι συνήθως τι διαπιστώνουμε στη ζωή των
περισσοτέρων μας; Την ακολουθία ενός εύκολου και βολεμένου χριστιανισμού, που
έχει ως πρότυπο μάλλον τον τρόπο ζωής του ιερέα και του λευίτη παρά του
Σαμαρείτη. Ο Κύριος δεν θέλει κάτι από τη ζωή μας. Θέλει ολόκληρη τη ζωή μας.
Μας έδωσε και μας δίνει τη δική Του, κυρίως μέσω του μυστηρίου της Θείας
Ευχαριστίας, κομματιάζεται από αγάπη για εμάς, και ζητεί αντίστοιχο τρόπο ζωής.
Η συμπεριφορά Του, όπως καταφαίνεται με κρυστάλλινο τρόπο στη συμπεριφορά του
Σαμαρείτη, δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνείας. Πόσοι άραγε αντέχουμε να είμαστε
αληθινοί χριστιανοί; Πόσοι, τουλάχιστον, όταν βλέπουμε τη μικρότητά μας,
στρεφόμαστε μέσα μας και κλαίμε για την κατάντια μας; Πώς χωρίς έλεος προς τους
άλλους μπορούμε έστω και να ζητάμε το έλεος του Θεού για εμάς;
