«ΓΝΩΘΙ
ΣΑΥΤΟΝ!»
«Και γι’ αυτό πρώτα απ’ όλα χρειάζεται το “γνώθι σαυτόν”. Δηλαδή να
γνωρίσεις τον εαυτό σου, ποιος είσαι. Ποιος είσαι στ’ αλήθεια, όχι ποιός
νομίζεις εσύ ότι είσαι. Με τη γνώση αυτή γίνεσαι ο σοφότερος των ανθρώπων. Με
τέτοια επίγνωση έρχεσαι σε ταπείνωση και παίρνεις χάρη από τον Κύριο.
Διαφορετικά αν δεν αποκτήσεις αυτογνωσία, αλλ’ υπολογίζεις μόνο τον κόπο σου,
γνώριζε ότι πάντοτε θα βρίσκεσαι μακριά από το δρόμο» (όσιος Ιωσήφ ο ησυχαστής).
Η αρχαιοελληνική ρήση «γνώθι
σαυτόν», να γνωρίσεις τον εαυτό σου, αποτελούσε και αποτελεί προτροπή και όλης
της χριστιανικής εκκλησιαστικής παραδόσεως. Διότι, όπως σημειώνει ο όσιος
Ιωσήφ, «με τη γνώση αυτή γίνεσαι ο σοφότερος των ανθρώπων – έρχεσαι σε
ταπείνωση και παίρνεις χάρη από τον Κύριο». Κι ακριβώς στην επισήμανση αυτή
αναδεικνύεται η τεράστια σημασία της αρετής της αυτογνωσίας. Δεν έχει αξία από
μόνη της η αυτογνωσία, αλλά αποκτά αξία, διότι με αυτήν ο άνθρωπος ανοίγει τα
μάτια του για να δει την πραγματικότητα του εαυτού του: τη φτώχεια και τα
ελλείμματά του, τα εξογκώματα του χαρακτήρα του και τη σκοτεινιά της ψυχής του,
συνεπώς οδηγείται στο να υψώσει τα μάτια προς τον μόνον δυνάμενον σώσαι αυτόν,
τον Κύριο, που σκηνώνει σ’ έναν τέτοιο άνθρωπο, καθώς βλέπει ότι Του αφήνει
χώρο στην καρδιά του! Και λόγω της «κατασκήνωσης» αυτής της χάριτος ο άνθρωπος
γίνεται όχι απλώς σοφός αλλά ο σοφότερος όλων – έχει τη σοφία του Θεού!
Από την άποψη αυτή η
προτροπή για αυτογνωσία διαφοροποιεί την αρχαιοελληνική από τη χριστιανική
παράδοση: στη μία η κίνηση είναι του ανθρώπου που στηρίζεται στις δικές του
δυνάμεις – δεν υπάρχει καμία αποδοχή αμαρτίας και αδυναμίας! Στην άλλη η κίνηση
είναι πάλι του ανθρώπου αλλά που ανταποκρίνεται στην πρωτοβουλία του Θεού να
έλθει στον κόσμο προς σωτηρία του ανθρώπου – υπάρχει η πλήρης αποδοχή της
αδυναμίας, η οποία όμως μεταποιείται σε παντοδυναμία από τη χάρη του Θεού! Δεν
είναι τυχαίο ότι ο πρώτος μακαρισμός του Κυρίου σχετίζεται με την αλήθεια αυτή:
«μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι, ότι αυτών εστιν η βασιλεία των Ουρανών»,
μακάριοι όσοι αναγνωρίζουν την πνευματική τους φτώχεια, γιατί σ’ αυτούς ανήκει
η Βασιλεία των Ουρανών. Κι έτσι η χριστιανική κατανόηση της αυτογνωσίας
συνδέεται με το ουσιαστικότερο στοιχείο της θείας Αποκαλύψεως: ότι ο Θεός είναι
«ο Ων», η πηγή του Είναι και κάθε είναι και ύπαρξης, γι’ αυτό και συνυπάρχει με
την ταπείνωση – πώς να καυχηθεί εκείνος που βλέπει ότι η ύπαρξή του είναι δωρεά
του Θεού και οτιδήποτε στον κόσμο εξαρτάται από τις ενέργειες Εκείνου;
Έτσι ο μεν χριστιανός
με το «γνώθι σαυτόν» γνωρίζει την πραγματικότητα του εαυτού του καθώς
τοποθετείται ενώπιον του Θεού: η αυτογνωσία είναι καρπός της θεογνωσίας του,
ενώ ο μη χριστιανός, όπως ο αρχαίος Έλληνας, (αλλά και ο χριστιανός που έχει
χάσει την πίστη του), ενώ κατανοεί ότι υπάρχουν προβλήματα στον
αυτοπροσδιορισμό του, γνωρίζει αποσπάσματα του εαυτού του, που σημαίνει έχει
αλλοιωμένη επίγνωση του είναι του – βλέπει πρωτίστως τα πάθη του! Κι εδώ
ακριβώς διευκρινίζεται ο λόγος του αγίου Ιωσήφ: «να γνωρίσεις ποιος είσαι στ’
αλήθεια κι όχι αυτός που νομίζεις ότι είσαι»! Δυστυχώς λοιπόν όσο δεν έχουμε
την ορθή πίστη του Θεού, τόσο δεν έχουμε και ορθή θεώρηση του εαυτού μας – όποιος
δεν ζει κατά Θεόν «πουθενά δεν βλέπει
τον Θεό και τη δύναμή Του. Παντού βλέπει σάρκα και ύλη», κατά την
έκφραση του αγίου Ιωάννη της Κροστάνδης. «Βρισκόμαστε πάντοτε μακριά από τον
δρόμο» δηλαδή, μακριά από τον Χριστό και την αλήθεια, οπότε η αυτογνωσία μας
στην περίπτωση αυτή δεν υφίσταται παρά μόνο στα φτερά της φαντασίας μας!
