«Ἀσφαλῶς, χωρίς τόν Χριστό, χωρίς τό Πνεῦμα τό Ἄγιο,
δέν μποροῦμε νά δοῦμε τήν ἁμαρτία μας. Στήν πραγματικότητα ὀφείλουμε νά
διαβάζουμε κατά τή διάρκεια ὅλου τοῦ ἔτους τήν προσευχή τοῦ ὁσίου Ἐφραίμ τοῦ
Σύρου: “Πνεῦμα δέ σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, ὑπομονῆς καί ἀγάπης (μετανοίας,
κατανύξεως, ὑπακοῆς) χάρισαί μοι... Δώρησαί μοι τοῦ ὁρᾶν τά ἐμά πταίσματα”»
(Όσιος Σωφρόνιος Αθωνίτης (του Έσσεξ), Οἰκοδομώντας τόν Ναό τοῦ Θεοῦ, τόμ. Β΄,
σελ. 68).
Στην αυτογνωσία που συνιστά το αδιάκοπα ζητούμενο από τον
άνθρωπο επικεντρώνει την προσοχή μας ο μεγάλος Γέροντας όσιος Σωφρόνιος ο
Αθωνίτης. Μ’ αυτήν δεν παλεύει σύμπασα η προβληματιζόμενη ανθρωπότητα σε όλους
τους αιώνες; Τι είναι ο άνθρωπος! Για να δηλωθεί ότι δεν είμαστε όντα που απλώς
βρεθήκαμε σε έναν κόσμο ακατανόητο και εν πολλοίς και αυτόν άγνωστο, αλλά όντα
που διαρκώς ψάχνουμε την ταυτότητά μας, τις ρίζες μας, τον σκοπό μας, μ’ έναν
λόγο το νόημα της υπάρξεώς μας. Και ποιο το αποτέλεσμα της αναζητήσεως αυτής;
Χάος στην κυριολεξία. Ανάλογα με τις προϋποθέσεις της κάθε θρησκείας, της κάθε
φιλοσοφίας, της κάθε ιδεολογίας έχουμε και τον αντίστοιχο «ορισμό» περί
ανθρώπου. Και δικαιολογημένα: για τη χριστιανική πίστη μας η αμαρτία στην οποία
περιέπεσε ο άνθρωπος μετά την εκ Θεού πλάση του σκοτείνιασε τον νου και τις
δυνάμεις του, οπότε έκτοτε βρίσκεται στην αναζήτηση του φωτός μέσα στο σκοτάδι!
Μα η πίστη αυτή από την άλλη μάς ανοίγει το παράθυρο της
θέας όχι μόνο της δικής μας, των ανθρώπων, πραγματικότητας αλλά και του ίδιου
του Θεού μας. Τι είμαστε οι άνθρωποι; Πλάσματα του Θεού, δημιουργημένα «κατ’
εικόνα και καθ’ ομοίωσιν Εκείνου»! «Ποιήσωμεν άνθρωπον κατ’ εικόνα
ημετέραν και καθ’ ομοίωσιν». Και πιο συγκεκριμένα: «Έλαβε χώμα
από τη γη ο Θεός και έπλασε τον Αδάμ και φύσηξε στο πρόσωπό του πνοή ζωής και
έγινε ο άνθρωπος ζωντανή ύπαρξη». Υλικό και πνευματικό ον λοιπόν ο άνθρωπος, με
σώμα και ψυχή που ζωοποιούνται από το Πνεύμα του Θεού. Γι’ αυτό και ενώ πατάει
γη ο άνθρωπος διαρκώς στρέφεται νοσταλγικά προς τα Ουράνια. Χωρίς Θεό δεν
μπορεί να ζήσει. Χωρίς Θεό το μόνο που «κερδίζει» είναι ο θάνατος. Κι αυτόν
πράγματι κέρδισε μετά την ανυπακοή του προς τον Δημιουργό του. «Διά της
αμαρτίας ο θάνατος».
Μα ήλθε ο Δημιουργός του στη γη και έγινε άνθρωπος στο
πρόσωπο του Χριστού. Και πήρε τον άνθρωπο και τον ενσωμάτωσε στον εαυτό Του,
καθαρίζοντάς τον και ανοίγοντάς του και πάλι την κλεισμένη λόγω της αμαρτίας
μεγαλειώδη προοπτική του: τη θέωσή του. Ο άνθρωπος μετά τον Χριστό μπορεί να
δει και πάλι ποιος είναι, να έχει ταυτότητα, να έχει νόημα στη ζωή του! Και τι
καταλαβαίνει λοιπόν ο εν Χριστώ αυτός άνθρωπος; Ότι αποτελεί «μίμημα Χριστού».
Και χωρίς Αυτόν περιπίπτει και πάλι στο σκοτάδι και στη νέκρωση. Ό,τι μπορεί να
κάνει, να πει και να σκεφτεί, για να είναι μέσα στη φυσιολογία του πια πρέπει
να είναι εν Χριστώ, καρπός της ένωσής του με Εκείνον. Το απεκάλυψε ο Ίδιος ο
ενσαρκωθείς Δημιουργός: «Χωρίς εμένα δεν μπορείτε να κάνετε τίποτε». Το μόνο
που μπορούμε να κάνουμε δηλαδή χωρίς Χριστό είναι οι αμαρτίες μας. Ακόμη και
ό,τι θεωρείται σπουδαίο και σοφό και ρωμαλέο για τον κόσμο και τον άνθρωπο:
κάθε κατάκτηση επιστημονική και τεχνολογική και κάθε φύσεως, χωρίς Εκείνον
«όζει» αλαζονείας και υπερηφάνειας, που το επόμενο βήμα του είναι η με πάταγο
πτώση. Τα όπλα και οι βόμβες και οι αστρονομικές κατακτήσεις δεν το
επιβεβαιώνουν καθημερινά; «Κατορθώματα» του ανθρώπου που στοχεύουν στην
κυριαρχία των ισχυρών και την ταλαιπωρία και την εξουδένωση των αδυνάμων. Ο
σοφός λόγος της αρχαιότητας πράγματι επισημαίνει την αλήθεια αυτή: «Κάθε
επιστήμη και γνώση χωρισμένη από την αρετή δεν είναι σοφία αλλά πονηρία και
πανουργία».
Γιατί τα θυμόμαστε αυτά; Διότι δίνει την αφορμή ο άγιος
Σωφρόνιος με τη σοφή εμπνευσμένη από τον Θεό παρατήρησή του: «χωρίς τον
Χριστό και το άγιον Πνεύμα δεν μπορούμε να δούμε την αμαρτία μας». Όχι να
δούμε κάτι πολύ βαθύ και μακρινό μας, αλλά τη «χειροπιαστή» αμαρτία μας. Γιατί
όλοι μας, όποιοι κι αν είμαστε και όπου κι αν ζούμε, αμαρτάνουμε καθημερινώς
και αδιαλείπτως. «Πολλά πταίομεν άπαντες». Κι «ο αναμάρτητος πρώτος
τον λίθον βαλέτω». Δεν σκεπτόμαστε πονηρά; Δεν λέμε πράγματα ανούσια και
προσβλητικά; Δεν συμπεριφερόμαστε συχνά άδικα και προκλητικά χωρίς την πρέπουσα
αγάπη; Κι όμως κι αυτά μας… διαφεύγουν! Και μας διαφεύγουν όχι γιατί πράγματι
δεν τα καταλαβαίνουμε, αλλά γιατί δεν μπορούμε να τα εντάξουμε μέσα στο ορθό
πλαίσιο: της σχέσεως με τον Θεό μας. Προκαλούμε και πληγώνουμε για παράδειγμα
τον συνάνθρωπό μας, και δεν βλέπουμε ότι έτσι καθορίζουμε οι ίδιοι τη σχέση μας
με τον Θεό μας. «Αμαρτάνοντες εις τον αδελφόν εις Χριστόν αμαρτάνετε».
Λοιπόν και στο πιο εξώφθαλμο και προφανές αποδεικνυόμαστε ολότελα τυφλοί!
Ο Χριστός με το άγιον Πνεύμα Του φωτίζει τη συνείδησή μας
για να δούμε σωστά τον εαυτό μας, να δούμε τα λάθη μας, να τα αξιολογήσουμε ως
αμαρτίες, να μπορούμε να μετανοήσουμε, να πάρουμε τον δρόμο της επιστροφής προς
τον Θεό και της αποκαταστάσεώς μας. Μπροστά στον Θεό με τη χάρη Του ανοίγουν τα
μάτια μας. Σαν την ακτίνα του φωτός στο σκοτεινό δωμάτιο που αποκαλύπτει το τι
υπάρχει σ’ αυτό με τις ακαθαρσίες του, που έλεγε και ο άγιος Πορφύριος. Ζούμε,
μπορούμε να ζήσουμε σ’ έναν βαθμό ό,τι υπήρξε συγκλονιστική εμπειρία του
προφήτη Ησαΐα, όταν εν χάριτι βρέθηκε ενώπιον της μεγαλειότητας του Θεού. Και
τότε ένιωσε πόσο μικρός και αμαρτωλός ήταν! Κι αυτό υποδεικνύει και ο άγιος
Σωφρόνιος, μνημονεύοντας και επιβεβαιώνοντας τον λόγο του με την αναφορά και
στον άγιο της Σαρακοστής, Εφραίμ τον Σύρο: «Δώρησαί μοι του οράν τα εμά
πταίσματα και μη κατακρίνειν τον αδελφόν μου», δώσε μου ως δωρεά, Κύριε, να
βλέπω τα πταίσματά μου και να μη κατακρίνω για τον λόγο αυτόν τον αδελφό μου.
Για να γίνει όμως αυτό, να μπορούμε να βρισκόμαστε στο
χαρισματικό αυτό επίπεδο ορθής οράσεως του εαυτού μας, απαιτείται να
βρισκόμαστε πάντοτε στην ένταση του πνευματικού αγώνα, δηλαδή του αγώνα
απομακρύνσεώς μας από κάθε τι κακό και πονηρό και στροφής και προσανατολισμού
μας σε κάθε τι αγαθό και ενάρετο – ό,τι επίσης προβάλλει με την προσευχή ο
άγιος Εφραίμ: «πνεύμα αργίας, περιεργείας, φιλαρχίας και αργολογίας μη μου δίνεις.
Χάρισέ μου όμως πνεύμα σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, υπομονής και αγάπης».
Έχουμε την εντύπωση ότι κάθε εχέφρων πιστός άνθρωπος θα προσυπέγραφε αμέσως την
πρόταση του αγίου Σωφρονίου. Η προσευχή του αγίου Εφραίμ πρέπει να είναι
ενταγμένη μέσα στις καθημερινές προσευχές μας, όλου του χρόνου και όχι μόνο
στην ευλογημένη περίοδο της Σαρακοστής.
