Τον αγιασμένο Γέροντα Παΐσιο, (επισήμως πια άγιο της Εκκλησίας μας από την 13η Ιανουαρίου 2015), είναι γνωστό, επισκέπτονταν άνθρωποι όλων των κοινωνικών τάξεων και όλων των μορφωτικών επιπέδων. ´Ολοι περίμεναν κάτι από αυτόν: είτε απλώς την ευλογία του είτε τη διορατική απάντησή του σε κάποιο πιεστικό γι᾽ αυτούς πρόβλημα. Υπήρχαν όμως κι εκείνοι που επιθυμούσαν να τον συναντήσουν από απλή περιέργεια ή γιατί νόμιζαν ότι θα δουν κάποιον ῾φακίρη᾽, που κάνει παράδοξα και θαυμαστά πράγματα. Μία τέτοια περίπτωση θα δούμε στη συνέχεια, όταν μία ομάδα νεαρών ανέβηκε στο ´Αγιον ´Ορος για να συναντήσει τον άγιο Γέροντα και να δει κάποιο ῾θαύμα᾽. Η στάση του Γέροντα θα βοηθήσει κι εμάς να τοποθετηθούμε καλύτερα στο τι είναι το θαύμα στην πίστη μας και ποια η θέση του στη ζωή μας.
῾Κάποια μέρα επισκέφτηκαν τον Γέροντα κάποιοι νεαροί, που δεν ζούσαν κοντά στην Εκκλησία. Είχαν ακούσει όμως για τον Γέροντα και από περιέργεια ήρθαν να τον δουν. Ο Γέροντας τους κέρασε το καθιερωμένο νερό και λουκούμι και κάθησε, για να τους ακούσει τι ήθελαν. Οι νεαροί τότε του είπαν:
- Γέροντα, θέλουμε να κάνεις εδώ, μπροστά στα μάτια μας, ένα θαύμα, για να πιστέψουμε κι εμείς στον Θεό.
Κι ο Γέροντας τους απάντησε:
- Περιμένετε λίγο.
Μπήκε μέσα στο κελί του κι έφερε ένα μαχαίρι και είπε στα παιδιά χαριεντιζόμενος:
- Καθήστε, παιδιά, στη σειρά. Θα σας κόψω τα κεφάλια και μετά θα τα κολλήσω με θαυματουργικό τρόπο! Μόνο, απομακρυνθήτε ο ένας από τον άλλο, για να μη τα μπερδέψω μετά!
Οι νεαροί αμέσως αντέδρασαν και είπαν:
- ´Οχι! Σε μας κανένα άλλο θαύμα να κάνεις!
Τότε ο Γέροντας κάθησε κοντά τους και τους είπε τα εξής:
- Αν ο Θεός ήθελε να πιστέψουν οι άνθρωποι με τα θαύματα, τότε αυτό θα ήταν πολύ εύκολο, γιατί με μία υπερφυσική ενέργεια, ορατή απ᾽ όλο τον κόσμο, θα τους έκανε όλους να πιστέψουν. ´Ομως ο Θεός δεν θέλει να πιστεύει ο κόσμος από θαυμασμό στην υπερφυσική Του δύναμη, αλλά θέλει να πιστεύει και να Τον αγαπά για την υπερβολική Του καλοσύνη.
Το υπερφυσικό γεγονός, το θαύμα, ο Θεός ποτέ δεν το κάνει για να επιδείξει τη δύναμή Του και να κερδίσει έτσι οπαδούς κοντά Του. Τότε κάνει το θαύμα ο Θεός, όταν πρέπει να αναπληρώσει την ανθρώπινη αδυναμία. Σας λέω ένα παράδειγμα για να καταλάβετε τι εννοώ: Αν π.χ. είμαστε στην έρημο κι είναι ανάγκη να σπάσουμε μία πέτρα, τότε κοιτάμε να βρούμε μία άλλη πέτρα με την οποία θα σπάσουμε αυτή που θέλουμε. Αν όμως δεν υπάρχει, τότε θα παρακαλέσουμε τον Θεό κι Εκείνος θα κάνει το θαύμα Του. Πρέπει λοιπόν να γνωρίζουμε πως ό,τι γίνεται ανθρώπινα πρέπει να το κάνουμε με φυσικό τρόπο εμείς, ταπεινά. Για ό,τι όμως δεν γίνεται ῾κατ᾽ άνθρωπον᾽, τότε προσφεύγουμε στον Θεό.
´Ακουσε κι ένα άλλο παράδειγμα: Αν έχουμε μία ασθένεια και θέλουμε να θεραπευτούμε, πρέπει να πάμε σ᾽ ένα γιατρό. Κι αν εκείνος αδυνατεί και δεν μπορεί να μας γιατρέψει, τότε πρέπει να καταφύγουμε στον Θεό, για να κάνει το θαύμα Του᾽.
(Ιερομ. Χριστοδούλου, Ο Γέρων Παΐσιος, σσ. 201-202).
1. Το θαύμα δεν προκαλεί πίστη.
Η απαίτηση των νεαρών - ῾να κάνεις εδώ, μπροστά στα μάτια μας ένα θαύμα, για να πιστέψουμε κι εμείς στον Θεό᾽- είναι η στάση πολλών συνανθρώπων μας ως προς αυτό που λέγεται θαύμα. ´Εχουν την εντύπωση ότι θα πιστέψουν στον Θεό, αν Εκείνος, ορατά μπροστά τους, προβεί σε κάποια υπερφυσική ενέργεια. Την πίστη στον Θεό έτσι την εκλαμβάνουν ως κάτι το αναγκαστικό: ως λογική απαίτηση, διότι τους έχου πείσει οι αισθήσεις τους. Στην πραγματικότητα πρόκειται για στάση εγωισμού, αφού και στο θέμα της πίστεως στον Θεό εκείνοι θέλουν να έχουν τον έλεγχο των πραγμάτων. Με απλά λόγια η απαίτηση για θαύμα προκειμένου να πιστέψω, σημαίνει ότι εγώ θέλω να κανονίζω και τις ενέργειες ακόμη του Θεού.
Το αίτημα των νεαρών, και όλων εκείνων που κυμαίνονται στο ίδιο μήκος κύματος, δεν είναι πρωτόγνωρο. Στη ζωή του Χριστού καταρχάς το συναντάμε με οξύτητα στον δεύτερο πειρασμό Του στην έρημο από τον διάβολο. ῾Ρίξε τον εαυτό σου από το ναό κάτω, αν είσαι Υιός του Θεού᾽, του προτείνει ο πονηρός. ῾Θα᾽ ρθουν άγγελοι να σε σώουν, όπως έχει γραφεί᾽. Κι η απάντηση του Κυρίου είναι αποστομωτική. ῾Δεν θα βάλεις σε δοκιμασία και πειρασμό τον Θεό᾽. Του ζητούσε ο διάβολος να κάνει ένα θαύμα. Να προβεί σε μία προκλητική ενέργεια που θα ξάφνιαζε τον ευρισκόμενο στον ναό λαό και θα τον οδηγούσε να κλίνει γόνυ ικεσίας μπροστά στον φοβερό και παντοδύναμο Θεό. Μα τούτο θα ήταν άρνηση της αποστολής του Χριστού. Η πίστη στον Θεό δεν θα ήταν καρπός ελεύθερης απόφασης του ανθρώπου, αλλά κάτι το αναγκαστικό. Ο Χριστός θα παρουσιαζόταν ως δυνάστης και τύραννος κι όχι ως Πατέρας και φίλος του ανθρώπου.
Το ίδιο συνέβη αργότερα, όταν ο Κύριος είχε ανεβεί στον Σταυρό. Εσταυρωμένος αντιμετωπίζει και πάλι τον ίδιο πειρασμό από τον παρευρισκόμενο όχλο: ῾Αν είσαι Υιός του Θεού, κατέβα από τον Σταυρό για να σε πιστέψουμε᾽. Και στο σημείο αυτό, το θαύμα προβάλλεται ως προϋπόθεση της πίστης. Η στάση του Χριστού είναι απορριπτική.
2. Το θαύμα προϋποθέτει την πίστη.
Για τον Θεό θα ήτα πολύ εύκολο να προκαλέσει την πίστη του ανθρώπου. Είτε μ᾽ ένα συνταρακτικό γεγονός, μπροστά στα μάτια τους, είτε με απόφασή Του που θα άλλαζε κατ᾽ ανάγην την ψυχή του ανθρώπου, μπορούσε να τους κάνει ῾πιστούς᾽ και οπαδούς Του. Μα, όπως εξηγήσαμε, αυτό θα σήμαινε ῾αλλαγή᾽ και του Θεού. Θα αρνιόταν ο Θεός εκείνο που αποτελεί τη ζωή Του: την αγάπη. ῾Ο Θεός αγάπη εστί᾽ διακηρύσσει σε όλους τους τόνους η Αγία Γραφή και ῾αρνήσασθαι εαυτόν ου δύναται᾽. Διότι είναι ο μόνος πιστός.
´Ετσι ο Θεός ως αγάπη σέβεται τον άνθρωπο, έστω κι αν είναι δημιούργημά Του, πολύ περισσότερο δεν θέλει να εκβιάσει την ελευθερία του, την οποία ο ´Ιδιος άλλωστε ως δωρεά του κατ᾽ εικόνα έδωσε σ᾽ αυτόν. Αυτό σημαίνει ότι ο Παντοδύναμος αυτοπεριορίζεται, καλώντας τον άνθρωπο που υπεραγαπά, να ανταποκριθεί στην αγάπη Του και ελεύθερα να Τον πιστέψει και να Τον ακολουθήσει. Τότε λοιπόν έχει αξία η πίστη του ανθρώπου, όταν είναι καρπός της ελεύθερης επιλογής του και της διαθέσεώς του να αγαπήσει κι αυτός τον Θεό. ῾Ο Θεός δεν θέλει να πιστεύει ο κόσμος από θαυμασμό στην υπερφυσική Του δύναμη, αλλά θέλει να πιστεύει και να Τον αγαπά για την υπερβολική Του καλοσύνη᾽ κατά τον λόγο του π. Παϊσίου.
Με άλλα λόγια εκείνο που επιθυμεί ο Θεός είναι η καρδιά του ανθρώπου. ῾Υιέ μου, δος μοι σην καρδίαν᾽. Αυτήν επιζητεί να Του δώσει ο άνθρωπος, για να την κάνει κατοικητήριο και μοναστήρι Του. Εντέλει ο Θεός ζητεί τον άνθρωπο, ώστε με την ελεύθερη ανταπόκρισή του να τον κάνει ένα μαζί Του. ῾Ο τηρών τας εντολάς μου εκείνός εστιν ο αγαπών με. Ο δε αγαπών με αγαπηθήσεται υπό του πατρός μου και προς αυτόν ελευσόμεθα και μονήν παρ᾽ αυτώ ποιήσομεν᾽.
´Οταν ελεύθερα λοιπόν πιστέψει ο άνθρωπος στον Θεό και ανταποκριθεί στην κλήση της αγάπης Του, τότε διανοίγονται τα μάτια της ψυχής του, για να βλέπει παντού τα θαυμάσια του Θεού. Δεν θα δεί μόνο κάποιο θαύμα – ένα υπερφυσικό γεγονός – ως ιδιαίτερη ενέργεια του Θεού, αλλά όλη η ζωή του θα είναι στην πραγματικότητα μία θέα του μεγαλείου και της δόξας του Θεού:
- κοιτώντας τη φύση θα ῾βλέπει᾽ την παρουσία του Θεού και στο παραμικρό χορταράκι του αγρού, και στο παραμικρό σκουληκάκι, πέρα από το άπειρο του μακροκόσμου. ῾Οι ουρανοί διηγούνται δόξαν Θεού, ποίησιν δέ χειρών αυτού αναγγέλλει το στερέωμα᾽·
- κοιτώντας τον συνάνθρωπό του θα ῾βλέπει᾽ τη χάρη και το φως του Κυρίου του, που τον διακρατεί στην ύπαρξη και ενοικεί μέσα του, αν είναι μάλιστα βαπτισμένος·
- κοιτώντας τον εαυτό του θα νιώθει ότι ναι μεν είναι αμαρτωλός, χειρότερος ίσως όλων, μα χαριτώθηκε από Εκείνον με το βάπτισμα και έγινε μέλος Χριστού και ναός του Πνεύματός Του.
Μ᾽ ένα λόγο ο πραγματικά πιστός Χριστιανός ζει σ᾽ ένα διαρκές θαύμα. Αλλά κι αν κάπου κλονιστεί, αν η πίστη του παρουσιάσει κάποια ρωγμή, η αν παρουσιαστεί πρόβλημα ανυπέρβλητο για τις δυνάμεις του, πράγματι θα δει και την ιδαίτερη επέμβαση του Θεού, που θα θελήσει και μ᾽ ένα θαύμα να τον δυναμώσει και να τον στηρίξει. ῾Τότε κάνει το θαύμα ο Θεός, όταν πρέπει να αναπληρώσει την ανθρώπινη αδυναμία᾽.
Τελικά, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Κύριός μας σπάνια επιτελούσε θαύμα, αν έβλεπε απιστία στον άνθρωπο. ῾Και ουκ εποίησε εκεί δυνάμεις πολλάς δια την απιστίαν αυτών᾽. Το θαύμα Του ήταν πάντα η ανταπόκριση και η επιβράβευσή Του στην ήδη υπάρχουσα απέναντί Του πίστη του ανθρώπου.
3. Το θαύμα: διαφορετικός τρόπος ενέργειας του Θεού.
Μετά τα παραπάνω, μπορούμε πιο εύκολα να κατανοήσουμε πώς εκλαμβάνει το θαύμα η Εκκλησία μας. Δεν το κατανοεί απλώς ως προσωρινή κατάλυση των φυσικών νόμων, όπως συνήθως ακούγεται. Κυρίως το κατανοεί ως διαφορετικό τρόπο ενέργειας του Θεού. Ο Θεός που διακρατεί το σύμπαν με τις άκτιστες ενέργειές Του, (οι φυσικοί λεγόμενοι νόμοι είναι η πιστότητα της ενέργειας του Θεού: Εκείνος δρα πάντοτε με τον ίδιο τρόπο), ο ´Ιδιος επιλέγει μερικές φορές, όταν κρίνει ότι είναι η κατάλληση ώρα για κάποιον πιστό Του, να ενεργήσει με διαφορετικό τρόπο. Δεν καταλύονται λοιπόν οι φυσικοί νόμοι, αλλά μάλλον αλλάζει τρόπο δράσεως ο Θεός. Και σκοπός της αλλαγής αυτής είναι η ενίσχυση της αδυναμίας του καλοπροαίρετου πιστού.
4. Τα ῾θαύματα᾽ του διαβόλου.
Με την κατανόηση του θαύματος ως ιδιαίτερης επέμβασης του Θεού στην πίστη του ανθρώπου, δίνεται η ευκαιρία να πούμε και για τα λεγόμενα ῾θαύματα᾽ του διαβόλου και των οργάνων του. Και ο διάβολος κατά παραχώρηση Θεού κάνει ῾θαύματα᾽. Επιτρέπει δηλαδή ο Θεός στο πλανεμένο και ξεπεσμένο αυτό δημιούργημά Του να επιτελεί ορισμένα παράδοξα και ῾υπερφυσικά᾽ πράγματα: μεταμορφώσεις σε ανθρώπινα σχήματα, σε είδος αγγέλων, σε φωτεινά σημεία, σε τερατόμορφα ζώα· ακόμη ῾θεραπείες᾽ ασθενειών με προσωρινό χαρακτήρα, ῾προφητεύματα᾽ κλπ., με σκοπό να προκληθεί ο άνθρωπος και να αποκαλύψει το καλοπροαίρετο ή μη της διαθέσεώς του.
Με τα ῾θαύματα᾽ αυτά δηλαδή φαίνεται καθαρά ποιος είναι ο αληθινά πιστός στον Θεό, ο οποίος απορρίπτει όλα αυτά τα ῾εκπληκτικά᾽ ως δαιμονιώδη, και ποιος ο κίβδηλος, ο οποίος είναι έτοιμος να γονατίσει μπροστά στον διάβολο, γιατί ῾είδε᾽ υπερφυσικά σημεία. Κι εκείνο που αποτελεί κριτήριο για τον πιστό προκειμένου να διακρίνει το θαύμα του Θεού από το ῾θαύμα᾽ του διαβόλου είναι αφενός ο εκκλησιαστικός ή μη χαρακτήρας του θαύματος – αν κρατάει τον άνθρωπο μέσα στην Εκκλησία – και αφετέρου από το τι του προκαλεί μέσα του: το εκ Θεού θαύμα ενισχύει την πίστη στον Θεό και δημιουργεί κλίμα ταπείνωσης και αγάπης• το εκ του διαβόλου απομακρύνει από την πίστη και δημιουργεί υπερηφάνεια και θλίψη.